October 2020 – Page 2 – The Potential

Character building

15 October 2020

หาก Grit คือความเพียร แต่จะเพียรพยายามในเรื่องที่ไม่อินมากๆ ได้อย่างไร?

เรื่อง เบญจรัตน์ จงจำรัสพันธ์ ภาพ ณัฐวัตร์ สุพรรณกูล

คุณลักษณะสำคัญอย่างหนึ่งที่จะช่วยให้เราประสบความสำเร็จ และสามารถอดทนต่ออุปสรรคต่างๆ ได้ เรียกว่า Grit
คนที่มี Grit จะเป็นคนที่มีเป้าหมายชัดเจนและอินกับเป้าหมายมาก พออินหนักเข้าก็จะเข้าโหมด work hard คือจะพยายามอย่างสุดความสามารถโดยไม่ยอมแพ้ ไม่ยอมจำนน
บทความนี้จะช่วยให้เราเข้าใจ Grit มากขึ้น ผ่านการแบ่ง Grit เป็นผลึก 3 ก้อน และวิธีหล่อเลี้ยงให้ Grit ยังอยู่ในตัวเรา

อ่าน Character World ตอนที่ 1 ‘รับมือ’ และ ‘สร้างขวัญกำลังใจ’ เพื่อก้าวผ่านความกลัว (แม้ขายังสั่นอยู่) โดยนักจิตวิทยาโรงเรียน

ทำไมกันนะ เด็กฝึกหัดเป็นศิลปินของเกาหลีใต้หรือจีน ในรายการ Produce 101 ถึงสามารถซ้อมเต้นต่อวันได้มากกว่า 8 ชั่วโมง ทำไมกันนะ เด็กฝึกในรายการที่แม้จะร้องไห้บ่อยครั้งและร้องอย่างหนักหนาเพราะเครียดกับการแข่งขัน แต่ก็ยังไม่ยอมแพ้เลิกไป

ทำไมกันนะ การเป็นนักเขียนการ์ตูนมังงะ ที่มักถูกมองว่า ‘ไส้แห้ง’ แต่วงการการ์ตูนญี่ปุ่นก็ยังเจิดจรัสและดำรงอยู่ได้ พวกนักเขียนเขาไม่กลัวว่าจะตกงานกันหรือ? ทำไมเขายังคงกล้าทำในสิ่งที่ตนเองรักมากได้ขนาดนั้นกันนะ

ทำไมกันนะ ทั้งๆ ที่ไม่ได้รับการคัดเลือกให้เป็นนักกีฬาบาสของโรงเรียน เสียใจอย่างหนัก แต่ไมเคิล จอร์แดน ก็ยังคงมุ่งมั่นสู่การฝึกฝนเพื่อเป็นนักบาสมืออาชีพ

ทำไมกันนะ พี่ๆ สถาปนิกถึงไม่ยอมหลับยอมนอนแล้วแต่ยอมทนนั่งปั่น ‘ตีฟ (perspective)’ กันให้เสร็จ หรือทำไมเหล่าวิศวกรถึงยังอยากทำอาชีพนี้ ทั้งต้องเรียนกันหนักมาก ทั้งต้องเคยหนีให้ไกลจาก F ของวิชาฟิสิกส์

แล้วตัวฉันเอง จะเป็นแบบนี้ได้ไหมนะ ‘คนที่มุ่งมั่นจนทำฝันให้เป็นจริง’

วันนี้พี่นีทจะมาชวนคุยกัน 2 หัวข้อที่ว่า อะไรที่ทำให้ ‘เขาเหล่านั้น’ ยังพร้อมสู้ต่อไปจนฝันกลายเป็นจริง และ เราจะเป็นแบบ ‘เขาเหล่านั้น’ ได้อย่างไร

Grit คืออะไร

เรามาเริ่มต้นกันที่คำถามแรกก่อนดีกว่าค่ะว่า อะไรที่ทำให้ ‘เขา’ ยังพร้อมสู้ต่อไปได้

คุณลักษณะหนึ่งที่นักจิตวิทยา นามว่า แอนเจลา ลี ดักเวิร์ธ (Angela Lee Duckworth) ศึกษาและเพิ่งค้นพบในปี 2007 โดยบอกว่าคุณลักษณะสำคัญอย่างหนึ่งที่จะช่วยให้เราประสบความสำเร็จ และสามารถอดทนต่ออุปสรรคต่างๆ ได้ เรียกว่า Grit (เอาจริงๆ พี่ไม่รู้ว่าควรแปลคำนี้ว่าอะไรดีเนอะ แต่ในงานวิจัยของพี่จะใช้คำว่า ความเพียร แต่บางคนก็ใช้คำว่า ความมุ่งมั่น ความตั้งมั่น ด้วยความที่ยังไม่แน่ใจว่าควรจะใช้ภาษาไทยว่าอะไรดี ในบทความนี้พี่เลยจะขอทับศัพท์ว่า Grit ตลอดบทความ)

ดักเวิร์ธมักบอกว่า คนที่มี grit จะเป็นคนที่มีเป้าหมายชัดเจนและอินกับเป้าหมายมาก แบบว่า หายใจเข้าหายใจออก ก็เป็นเธอ เอ้ย! เป็นเป้าหมาย พออินหนักเข้าก็จะเข้าโหมด work hard ค่ะ คือจะพยายามอย่างสุดความสามารถโดยไม่ยอมแพ้ ไม่ยอมจำนน พี่ว่าความรู้สึก คงใกล้ๆ กับคำว่า ‘ตายเป็นตาย เพราะใจสั่งมา’ ถ้าไม่ได้ทำเราคงจะลงแดงตายอยู่ตรงนี้ หรือที่เรามักใช้กันบ่อยๆ ว่า passion (เรามี passion กับสิ่งนี้) เพราะอย่างนี้เองค่ะ เจ้า Grit เลยมีอิทธิพลในการใช้ชีวิตและการประสบความสำเร็จของเรามาก

Grit ทำให้คนหนึ่งคนประสบความสำเร็จได้อย่างไร สงสัยแบบนี้ใช่ไหมคะ ?

พี่ขออนุญาตย่องานวิจัยปริญญาโท* เกือบร้อยหน้าของตัวเองให้เหลือเพียงสั้นๆ และเปลี่ยนจากภาษาทางการให้เป็นภาษาคนคุยกัน มันเป็นอย่างนี้ค่ะ…

เวลาที่เรามีเป้าหมายหรือสิ่งที่อยากทำ เช่น อยากเป็น youtuber ตรงนี้มันก็จะมีความอิน อินแล้วเราก็จะค่อยๆ พยายาม อาจเริ่มต้นจากการลงคลิปบน Youtube ยิ่งเยอะยิ่งดีเพราะจะได้มีคนมาติดตาม แต่เราก็ต้องเข้าใจอย่างหนึ่งว่า บางทีช่องของเราก็อาจจะไม่ปัง ไม่ดัง (คือถ้าดังมันก็จบ เราก็เป็น youtuber ต่อไปอย่างมีความสุข) และเจ้าความไม่ดังนี้มันจะก่อกวนจิตใจทำให้เรารู้สึกอยากยอมแพ้

ทำมาเป็นสิบคลิปแล้วยอดคนดูยังไม่เพิ่มเลย / คนติดตามก็มีแต่เพื่อนตัวเอง ไม่มีคนอื่นๆ เลย เลิกทำดีไหม / เหนื่อยใจจังเลย ทำไปก็น่าจะได้เท่านี้

ถ้าเราสังเกตดีๆ เราจะพบว่า ก้อนความคิดที่มาก่อกวนเรา มันคือความคิดแง่ลบที่มาจากใจเราทั้งนั้น เป็นความคิดที่พยายามบอกเราให้หยุดหรือล้มเลิกเถอะ ซึ่งตอนนี้เอง หากคนที่อยากเป็น youtuber เป็นคนที่มี Grit เจ้า Grit ตัวนี้ก็จะมาสู้กับความคิดทางลบ เหมือนเป็นเสียงนางฟ้าในตัวเอง (หรือจริงๆ ก็คือเราเองนั่นแหละ) ที่คอยกระซิบบอกว่า…

“อย่าเพิ่งยอมแพ้เลย เพราะมันเพิ่งเริ่มต้นเท่านั้นเอง”

“เธอลองดูสิ ภูเขานั้นสูงมากก็จริง แต่ภาพทิวทัศน์ข้างบนนั้นสวยมากเลยนะ ไม่อยากเห็นหรือ”

หรือ “มันแค่อุปสรรคเล็กๆ เอง อดทนอีกหน่อยนะ”

จึงไม่แปลกใจว่าคนที่มี Grit จะเลือกไม่ยอมแพ้เพียงเพราะความคิดแง่ลบ ความเหนื่อยล้าต่ออุปสรรคทำอะไรเขาไม่ได้ก็เพราะเขามีกำลังใจ/ความคิดมุมบวกแบบนี้อยู่ในหัว จุดแตกต่าง (แม้จะฟังดูโหดร้าย) คือ คนที่มี Grit จะยังอยากพยายามต่อไป คนที่ไม่มี Grit อาจทิ้งฝันไว้กลางทาง

อ่านกันมาถึงตอนนี้ เราก็คงรู้แล้วใช่ไหมคะว่า ‘คนเหล่านั้น’ ที่พี่ยกตัวอย่าง เขามี Grit อยู่เต็มหัวใจเลย เขาถึงได้เลือกที่จะไปต่อแม้รู้อยู่ว่าจะต้องเสียน้ำตา

แล้วเราจะเป็นแบบเขาได้ไหมนะ ก็นำมาสู่คำถามที่ 2 ของบทความนี้ค่ะ

จะมี grit ในเรื่องที่ไม่อินมากๆ ได้อย่างไร?

เราจะเป็นแบบเขาได้ไหม? – พี่ขอตอบเลยค่ะว่าทุกคนเป็นได้แน่นอน เพราะ Grit มีอยู่ในตัวพวกเราทุกคน เพียงแต่เราจะได้นำมันมาใช้หรือไม่ เท่านั้นเอง

แต่หลายคนอาจตั้งคำถาม “บางทีชีวิตจริงก็ไม่ได้เป็นเหมือน ‘ตัวอย่าง’ ที่พี่ยกมา เรื่องบางเรื่องเราก็ไม่ได้อินนะ” หรือ “ไม่อยากทำด้วยซ้ำ บางทีเรายังไม่รู้เลยว่าฝันอยากเป็นอะไร แล้วจะมี Grit ได้อย่างไร จะทำสำเร็จได้อย่างไร” “แล้วการที่พวกเราไม่อินกับอะไรมากๆ ก็เลยกลายเป็นคนที่ไม่ประสบความสำเร็จหรอ?”

พี่ขอตอบแบบนี้แล้วกันค่ะว่า ในทุกๆ สถานการณ์และทุกๆ เรื่องราว มันมี Grit อยู่ในนั้นได้จริงๆ นะ เพียงแต่หน้าตาของ grit นั้นอาจแตกต่างกันไป พี่เชื่อว่าหน้าตาของ Grit เท่าที่พี่ศึกษามาและขอนำมาเล่ามี 3 แบบค่ะ (ต่อไปนี้ ขอเรียกว่า ผลึก นะคะ)

ผลึก Grit ก้อนแรก คือผลึกสีแดง ที่เต็มไปด้วยอารมณ์ของความอิน ว่าฉันอยากเป็น ฉันอยากได้ เช่น อยากไปเดบิวต์ เหมือน Lisa Blackpink หรือ เหมือน Sunnee อดีตวง Rocket Girl, อยากสอบชิงทุนไปแลกเปลี่ยนตอนม.ปลาย, ถ้าได้เป็นทูตก็ดีนะ เป็นต้น โดยข้อเสียของผลึกก้อนสีแดงคือ มีแต่ความฝัน ขาดการกระทำ

ผลึก Grit ก้อนที่สอง คือผลึกสีเหลือง ที่เต็มไปด้วยความพยายามกระทำ อาจจะมาจากพฤติกรรมที่เต็มใจ หรือไม่เต็มใจก็ตามที เช่น ต้องทำการบ้านให้เสร็จ เดี๋ยวไม่มีส่ง, ต้องอ่านหนังสือเดี๋ยวสอบตก, พยายามซ้อมเปียโน เพราะใกล้ถึงงานแสดงเปียโนแล้ว, ซ้อมว่ายน้ำหนักมากเพราะเป็นนักกีฬาโรงเรียน เป็นต้น โดยข้อเสียของผลึกก้อนสีเหลืองคือ ต้องลงมือทำแม้บางทีไม่อยากทำ หรือหาเหตุผลที่ดีให้กับการกระทำของตัวเองไม่ได้

ผลึก Grit ก้อนที่สาม (สุดท้ายแล้ว) คือ ผลึกสีส้ม ที่เกิดมาจากผลึกสีแดงแห่งความอิน และ สีเหลืองจากความพยายาม เช่น ฉันอยากเป็นไกด์ทัวร์มากเลยเพราะฉันชอบไปเที่ยวในที่ต่างๆ ได้เจอประสบการณ์ใหม่ๆ ฉันจึงพยายามเรียนภาษาหลายๆ ภาษา, ผมเต็มใจที่จะไปเรียนพิเศษเสาร์-อาทิตย์อย่างไม่มีบ่น เพราะผมอยากเป็นสัตวแพทย์ เนื่องจากตอนเด็กๆ คุณลุงสัตวแพทย์ได้ช่วยหมาของผมที่ป่วย เขาเลยเป็นไอดอลของผมเลย

แน่นอนว่า ผลึกก้อนที่ดีที่สุดก็ต้องเป็นผลึกก้อนสีส้มสด แต่ไม่ใช่ทุกเรื่องที่เราสามารถทำให้มันเป็นสีส้มสดได้ แต่พี่ก็อยากให้น้องๆ ค่อยๆ เบลนสีผลึกให้มันมีความเป็นส้มไว้บ้างก็พอ นี่คือ grit ตามสถานการณ์ของน้องแล้วค่ะ

เช่น หากน้องอยากไปเดบิวต์ต่างประเทศ (เป็นผลึกสีแดง) พี่อยากให้น้องลองใส่การกระทำกับมันดู เช่น น้องอาจจะลองหาสถานที่ที่มีการคัดตัว หรือเปลี่ยน/เลือก โรงเรียนสอนร้องเพลงหรือสอนเต้น ที่มีเครือค่าย สามารถส่งน้องไปเดบิวต์ได้ หรือเรียนภาษาของประเทศนั้นๆ ไว้ หรือบางทีที่น้องฝันอยากไปแลกเปลี่ยนเมืองนอกแต่ไม่ได้แสดงพฤติกรรม (อาจจะยังเหมือนฝันอยู่ เพราะคิดวิธีไม่ออก) อาจจะเป็นเพราะน้องไม่รู้ว่าต้องเริ่มต้นอย่างไรดี พี่คิดว่าน้องอาจเริ่มต้นดูว่าเขาสมัครสอบกันช่วงไหน เขาสอบอะไรกันบ้าง หรือเราควรเรียนเสริมอะไรดี เพื่อให้สอบได้ พฤติกรรมเช่นนี้เอง คือการเบลนให้ผลึกของเป็น สีแดงอมส้ม

ถ้าหาก น้องต้องทำการบ้านเยอะมาก แต่ไม่ได้อยากทำ มันเป็นผลึกสีเหลือง พี่อยากให้น้องลองใส่เหตุผลที่ยอมรับได้ให้กับมัน เช่น จริงๆ แล้วทำการบ้านก็ดีนะ เวลาสอบจะไม่ได้ต้องอ่านหนังสือเยอะ เพราะเราเข้าใจมันอยู่แล้ว หรือจริงๆ หากเราสอบได้ดี มันก็มีผลต่อการเลือกเรียนต่อนะ ประมาณว่าอยากเข้าที่ไหนก็ได้ เพราะคะแนนดี หรือในสถานการณ์ที่เราเป็นนักกีฬา เราอาจจะไม่ได้ชอบ แต่พี่ก็อยากให้น้องลองใส่เหตุผลกับมันว่า การที่เราได้อยู่กับมันนานๆ ก็อาจจะเป็นเครื่องมือในการตอบคำถามว่า มันใช่สิ่งที่เราอยากจะทำหรือเปล่า (ใช่ก็ใช่ ไม่ใช่ก็หาใหม่) การที่น้องๆ ได้ลองใส่เหตุผลกับมัน จะค่อยๆ เบลนผลึกให้เป็น สีเหลืองอมสม

สำหรับน้องบางคนที่มี Grit เป็นผลึกสีเหลืองและยังสงสัยในตนเองว่า ฉันอยากจะเป็นอะไร ยังไม่เจอกับสิ่งที่อิน พี่ก็เชื่อว่า การที่น้องค่อยๆ หาเหตุผล ค่อยๆ เลือกและพิจารณา เดี๋ยวเราจะเจอ เพราะเรากำลังเริ่มต้นตัดตัวเลือกในสิ่งที่ไม่ใช่ จนเจอในสิ่งที่ใช่ค่ะ (ใช้เวลานิดนึง) ซึ่งสิ่งนี้มันหมายถึงน้องไม่ยอมตัดใจนะ (มี Grit ที่เต็มเปี่ยมไปเลยค่ะ)

อาจจะเห็นแล้วว่าในทุกสถานการณ์เรามีผลึกของ Grit ได้ทั้งหมด เพียงแต่บางทีสีของมันอาจแตกต่างกันเท่านั้น ซึ่งพี่คิดว่าสีที่แตกต่างนั้นไม่สำคัญเพราะเราต่างให้น้ำหนักแต่ละเรื่องไม่เท่ากันอยู่แล้ว แต่ก็ขอให้เราพยายามในทุกๆ เรื่องเท่านั้นเอง

สุดท้ายนี้ สำคัญมากจริงๆ ค่ะ คือการทำให้ผลึกเปล่งประกายได้ตลอดเวลานั้น มักเป็นเรื่องราวของคนที่พยายามทำตามฝันแล้วผิดหวัง และกำลังอยากล้มเลิกหรือทิ้งความฝันไป (ผลึกก้อนสีส้มสด ที่เจอกับอุปสรรค และสีส้มสดกำลังจะกลายเป็นสีดำ) เช่น อยากเป็นนักเปียโนแต่ไปแข่งก็ไม่เคยชนะเลิศสักที คว้าโอกาสแสดงงานสำคัญหรือเป็นตัวเด่นในงานโชว์ไม่ได้ บางทีมันก็ท้อนะ สงสัยในตัวเองว่าเส้นทางนี้มันเป็นเส้นทางของฉันจริงๆ หรือเปล่า

เวลาที่น้องๆ เกิดความสงสัยในตัวเอง พี่อยากให้น้องๆ กลับไปมองหาความหวังอีกครั้งหนึ่ง ว่าทำไมเราถึงอยากเป็น เรื่องราวที่ผ่านมากับสิ่งๆ นี้มีอะไรที่น่าจดจำหรือประทับใจบ้าง การที่เราได้กลับไปย้อนดูเรื่องราวต่างๆ ในอดีตที่เต็มไปด้วยความพยายาม ความน่ายินดี และปลื้มใจ จะช่วยหล่อหลอมให้เรามีความหวังอีกครั้งหนึ่งและพร้อมจะเริ่มต้นอีกครั้ง ซึ่งการเริ่มต้นใหม่ในครั้งนี้ พี่เชื่อว่าสิ่งที่จะทำให้น้องเดินได้อย่างมั่นคงมากขึ้น คือ หาที่ปรึกษา พูดคุยกับครูฝึกมากขึ้น ทบทวนว่าความผิดพลาดครั้งที่แล้วเกิดมาจากอะไรแล้วแก้ไขความผิดพลาดเก่า เพื่อที่ครั้งหน้าน้องจะได้ไม่ผิดแบบเดิมและเขยิบเข้าใกล้เส้นชัยมากขึ้นไปทีละนิด

อย่ากลัวว่าเราจะไปถึงเป้าหมายช้า อย่ากลัวว่าเราจะใช้เวลานานในการทำฝันให้เป็นจริง Life is a marathon, not a sprint ชีวิตเราไม่ได้ถูกกำหนดด้วยเวลา ด้วยจำนวนครั้งของความสำเร็จ หรือด้วยความผิดพลาด แต่ชีวิตเราเหมือนการวิ่งระยะไกลในการตั้งเป้าหมายไว้เพื่อไปให้ถึง จะช้าหรือเร็วก็อยู่ที่พลังของเราค่ะ

ช่วงไหนมีไฟ ก็ไปเร็วหน่อย (เหมือนกับการวิ่งระยะไกลในจุดเริ่มต้นเลยเนอะ) ช่วงไหนเจออุปสรรคเยอะก็ไปช้าหน่อย (เหมือนอารมณ์ตอนมองหาว่า จุดพักดื่มน้ำอยู่ไหนนะ) แต่ในทุกจุดของการวิ่งและใช้ชีวิต เราจะมีจุดพักและจุดบริการน้ำด้วยเจ้า Grit เสมอ Grit จึงเป็นพลังที่ทำให้เราไม่ยอมแพ้และไปต่อจากไฟความมุ่งมั่นและเพียรพยายามของเพื่อให้เรามีพลังพร้อมพุ่งชนกับอุปสรรคต่างๆ นั่นเอง

พี่เชื่อว่า ความหวังและความอินทำให้คนเราเริ่มที่จะฝัน และการลงมือทำนั้นจะช่วยทำฝันนั้นให้เป็นจริง ดังนั้น ต่อให้เราจะสงสัยในตัวเองกี่ร้อยครั้ง ผิดพลาดกี่สิบครั้งก็ตาม แต่ถ้าสุดท้ายเราทำสำเร็จได้ในครั้งที่พันพี่ว่ามันก็คุ้มที่จะลงมือทำนะ มาเดินตามความฝันบนวิถีทางแห่งความมุ่งมั่นและมั่นคงดั่งภูผาหรือ Gritty style กันเถอะ

อ้างอิง
เบญจรัตน์ จงจำรัสพันธ์. (2559). ความสัมพันธ์ระหว่างความหวังและสุขภาวะองค์รวมโดยมีความเพียรและความเครียดเป็นตัวแปรกำกับ. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาจิตวิทยา คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
Duckworth, A. (2016). Grit: The power of passion and perseverance.* Scribner/Simon & Schuster.

Tags:

Character world นักจิตวิทยาโรงเรียน คาแรกเตอร์(character building)Grit

Author:

เบญจรัตน์ จงจำรัสพันธ์

นักจิตวิทยาโรงเรียน ผู้ฝันอยากจะเป็น “ฮีโร่” ให้กับเด็กๆ และวัยรุ่น ให้เขามีความสุขในชีวิตมากขึ้น ปรับตัวได้ดีมากขึ้น และมีพลังมุ่งหน้าไปสู่ฝัน นอกจากนี้ยังมีความโลภอยากจะเชิญชวนให้มนุษย์ผู้ใหญ่ทุกคนมาร่วมกันเป็น “ฮีโร่” ของเด็กๆ ผ่านปลายปากกา

Illustrator:

ณัฐวัตร์ สุพรรณกูล

นักวาดภาพที่ใช้ชื่อเล่นว่า ววววิน facebook, ig : wawawawin

Early childhood

14 October 2020

ถอดบทเรียนกรณีครูปฐมวัยทำร้ายเด็กเล็ก1: บทบาทครูปฐมวัยและการควบคุมคุณภาพ

เรื่อง The Potential

ครูผู้ช่วย ผู้ดูแลเด็ก ครูคู่ชั้นคืออะไร? แล้วเป็นครูปฐมวัยต้องจบอะไรมา? หน้าที่ของครูปฐมวัยเป็นอย่างไร? และอีกสารพัดคำถามที่หลายคนมีต่อวงการครูปฐมวัย สามารถหาคำตอบได้ที่บทความด้านล่าง
บทความที่ฉายให้เห็นว่า ครูปฐมวัยและครูผู้ช่วยในไทยมีคุณสมบัติอะไรบ้าง เปรียบเทียบกับวิชาชีพเดียวกันในสหรัฐอเมริกา

ท่ามกลางภาวะฝุ่นตลบเรื่องจากความกังวลของผู้ปกครองต่อการจัดการศึกษาให้กับเด็กวัยอนุบาล จากกรณีครูผู้ช่วยอนุบาลใช้ความรุนแรงกับเด็กเล็ก หลายคำถามประดังเซ็งแซ่ขึ้นมาหนาหู …จากนี้เราจะไว้ใจฝากลูกน้อยไว้กับลูกได้อย่างไรบ้าง?

The Potential ขอใช้โอกาสนี้ชวนวิทยากรในแวดวงปฐมวัย จัดวงเสวนาออนไลน์ในวันที่ 5 ตุลาคม 2563 คุยกันยาวๆ ว่า เราจะถือโอกาสนี้พัฒนาวงการปฐมวัยได้อย่างไรได้บ้าง เริ่มกันตั้งแต่ บทบาทครูปฐมวัยและครูผู้ช่วยคืออะไร, การควบคุมคุณภาพควรเป็นแบบไหน, การเยียวยาหัวใจของเด็กๆ ที่ถูกละเมิดคุกคามทำอย่างไรกันดี วิทยากรทั้ง 3 ท่าน รายนามดังต่อไปนี้

ดร.วรนาท รักสกุลไทย ผู้อาวุโสในวงการการศึกษาด้านปฐมวัยมากว่า 30 ปี ผู้อํานวยการแผนกอนุบาล โรงเรียนเกษมพิทยา
ผศ.ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร อาจารย์ และ ผู้เชี่ยวชาญด้านสมอง จิตใจ และความสัมพันธ์ ในเด็กปฐมวัย สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล
ผศ.พญ.จิราภรณ์ อรุณากูร กุมารแพทย์เวชศาสตร์วัยรุ่น ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี และเจ้าของเพจ ‘เลี้ยงลูกนอกบ้าน‘

บทความต่อไปนี้คือการถอดบทสนทนาตลอด 2 ชั่วโมง โดยได้เรียบเรียงให้เหมาะแก่การอ่านและตรวจเช็คความถูกต้องเพิ่มเติมโดยกองบรรณาธิการ แบ่งบทความออกเป็น 2 ชิ้น

ชิ้นแรกว่าด้วยเรื่อง หลักสูตรผลิตครู การคัดเลือก และ บทบาทหน้าที่ครูปฐมวัยและครูผู้ช่วย ทั้งในประเทศไทยและกรณีตัวอย่างที่ประเทศสหรัฐอเมริกา และการควบคุมคุณภาพ

ชิ้นที่สอง ว่าด้วยประเด็นจิตวิทยา ผลกระทบที่เกิดในใจของเด็กที่ถูกคุกคามได้รับความรุนแรง การเยียวยา และ ประเด็นที่ต้องถูกทำงานต่อหลังเกิดเหตุนี้ อ่านต่อที่นี่

อีกชิ้นในประเด็นเดียวกัน The Potential คุยกับครูผู้ช่วยและครูปฐมวัยจาก 3 ประเทศถึงบทบาทหน้าที่ของพวกเขา อ่านต่อ ที่นี่

หลักสูตรผลิตครู การคัดเลือก และ บทบาทหน้าที่ครูปฐมวัยและครูผู้ช่วย (ในประเทศไทย)

กระบวนการคัดเลือกครูและครูผู้ช่วยเข้ามาทำงาน มีขั้นตอนอย่างไรบ้าง

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: ก่อนว่ากันเรื่องคัดเลือกครู อยากเริ่มที่คำที่เกี่ยวข้องในบุคลากรครูนะคะ อยากให้ลองทายกันว่ามีกี่คำ? เรามีกันประมาณ 7 – 8 คำนะคะ ตั้งแต่ ครู ครูผู้ดูแลเด็ก ผู้ดูแลเด็ก พี่เลี้ยง ในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กภายใต้การดูแลของการปกครองส่วนท้องถิ่น เช่น เรียกว่าผู้ดูแลเด็ก (ผดด.) ส่วนโรงเรียนหรือสถานรับเลี้ยงเด็กสังกัดในกทม. เรียกว่าพี่เลี้ยงเด็ก และอื่นๆ โดยบางโรงเรียนที่ต้องการสร้างความสัมพันธ์กับเด็กๆ เป็นพิเศษก็อาจเรียกแทนตัวเองว่า ‘แม่ครู’ ครูเองก็เรียกเด็กๆ ว่า ‘ลูก’ ทีนี้ยังมีคำว่าครูคู่ชั้นอีก คือการสอนเป็นทีม ด้วยการกำหนดจำนวนเด็กต่อชั้นเรียน

ส่วนการคัดเลือกจะขึ้นอยู่กับแต่ละสังกัด สำหรับข้าราชการ ปัจจุบันนี้เวลาสอบคัดเลือกครูปฐมวัยหรือครูอนุบาลก็ยังใช้คำว่า ‘การสอบครูผู้ช่วยวิชาเอกปฐมวัย’ อยู่ แน่นอนว่ามีการการกำหนดคุณสมบัติ เช่น อายุไม่ต่ำกว่า 18 ปี เป็นผู้ที่ไม่เคยทำผิดอะไร สุขภาพกายและจิตดี ไม่เป็นโรคติดต่อ และอื่นๆ อะไรก็ว่าไป แต่กระบวนการของหน่วยงานรัฐก็เข้มข้นมาก มีทั้งสอบข้อเขียนและสอบสัมภาษณ์ และปีนี้มีการสอบภาษาอังกฤษเพิ่มขึ้นด้วย และหลังจากสอบข้อเขียนผ่านแล้วจะต้องสอบสอน ต้องเตรียมทั้ง portfolio สื่อการสอน อุปกรณ์ ไปสอบสอนให้คณะกรรมการดู

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: ยังจำได้ว่าสมัยเข้าวงการใหม่ๆ ได้ไปช่วยสำนักงานการศึกษาเอกชนพัฒนาหลักสูตร 120 ชั่วโมงขึ้นมาสำหรับผู้ที่ต้องการเป็นครูพี่เลี้ยงแต่ไม่ได้จบด้านปฐมวัยมา ขณะเดียวกัน ตอนนี้ยูนิเซฟได้ให้ทุนสนับสนุนกับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ คณะศึกษาศาสตร์ พัฒนาโมดูลหรือหลักสูตรอบรมพี่เลี้ยงเด็ก/ครูพี่เลี้ยงเด็กที่ดูแลเด็กอายุต่ำกว่า 3 ขวบ ซึ่งทำงานในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเพื่อทดแทนการอบรม 120 ชั่วโมงนั้น

ถ้าผู้บริหารเข้มๆ หน่อยก็จะมีการสอบข้อเขียน สอบสอน มีการทดสอบเชิงจิตวิทยา อย่างการสัมภาษณ์เราก็ไม่ได้ใช้คำถามทั่วๆ ไป เช่น ถ้าป้าหนูเป็นคนสัมภาษณ์ ก็จะดูหลายอย่าง ตั้งแต่ประสบการณ์ว่าเคยฝึกสอนที่ไหนมาบ้าง แล้วอนุบาล/โรงเรียนที่เคยไปฝึกสอนได้บ่มเพาะเขามาอย่างไร เวลาสัมภาษณ์เขาก็อาจใช้คำถามว่า “ถ้าเด็กเล็กไม่เชื่อฟัง… ซึ่งเราพยายามเลี่ยงคำว่า ‘ดื้อ’ นะคะ ถ้าเขาไม่เชื่อฟัง เช่น ไม่กินผัก ไม่ยอมนอนกลางวัน แล้วหนูจะจัดการอย่างไร?” ถามแบบนี้ก็เพื่อดึงออกมาว่าผู้สอบมีทัศนคติอย่างไร การคัดเลือกด้วยการสอบสอนมันดี เพราะจะทำให้รู้ว่าเขามีปฏิสัมพันธ์กับเด็กได้อย่างไร แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นก็ขึ้นอยู่กับเวลา และอะไรหลายๆ อย่าง ก็คือผู้บริหารโรงเรียนที่พี่หนูสัมภาษณ์มาบางทีก็ดู

ขณะเดียวกัน ครูปฐมวัยก็จะมีเกณฑ์บังคับอีกทั้งมาตรฐานสถานศึกษาปฐมวัยที่ออกมาใหม่ (มาตรฐานสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยแห่งชาติ 2562)* และการประกันคุณภาพภายในของแต่ละสังกัด ที่บอกว่าครูต้องมีการอบรมต่อเนื่องระหว่างประจำการอย่างน้อย 20 ชั่วโมงต่อปี ซึ่งน้อยมาก

มาตรฐานสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยแห่งชาติ (2562) ระบุถึงคุณสมบัติเหมาะสมของครู ครูผู้ดูแลเด็ก ผู้ดูแลเด็ก พี่เลี้ยง หรือบุคลากรที่ทำหน้าที่หลักในการสอนและเลี้ยงดูเด็ก มีคุณสมบัติเป็นไปตามที่หน่วยงานต้นสังกัดกำหนด แต่อย่างน้อยต้องมีคุณสมบัติดังนี้

1. ผู้ทำหน้าที่ครู ต้องมีใบประกอบวิชาชีพครู มีวุฒิทางการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรี สาขาวิชาเอกอนุบาล ศึกษา หรือปฐมวัย หรือกรณีที่มีวุฒิปริญญาตรีสาขาที่เกี่ยวข้อง (ครูสาขาอื่นที่ไม่ใช่เอกปฐมวัย จิตวิทยา แพทย์ พยาบาล สาธารณสุข คหกรรม) ต้องมีการศึกษารายวิชาที่เกี่ยวข้องกับเด็กปฐมวัยอย่างน้อย 3 หน่วยกิต (ไม่ต่ำกว่า 45 ชั่วโมง)

2. ผู้ที่มีใบประกอบวิชาชีพครูมีวุฒิทางการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรี สาขาวิชาเอกอนุบาล ศึกษา หรือปฐมวัย หรือกรณีที่มีวุฒิปริญญาตรีสาขาที่เกี่ยวข้อง (ครูสาขาอื่นที่ไม่ใช่เอกปฐมวัย จิตวิทยา แพทย์ พยาบาล สาธารณสุข คหกรรม) ต้องมีการศึกษารายวิชาที่เกี่ยวข้องกับเด็กปฐมวัยอย่างน้อย 3 หน่วยกิต (ไม่ต่ำกว่า 45 ชั่วโมง)

3. ผู้ที่ทำหน้าที่ผู้ช่วยครู กรณีที่วุฒิการศึกษาต่ำกว่าปริญญาตรี ต้องมีอายุไม่ต่ำกว่า 18 ปี มีประสบการณ์ทำงานพัฒนาเด็กปฐมวัยอย่างต่อเนื่อง ไม่น้อยกว่า 2 ปีหรือผ่านการฝึกอบรมเกี่ยวกับการดูแลและพัฒนาเด็กปฐมวัยตามที่ส่วนราชการรับรองหรืออยู่ในระหว่างการอบรมภายในระยะเวลา 1 ปี

4. ครู/ผู้ดูแลเด็กได้รับการพัฒนาต่อเนื่องระหว่างประจำการอย่างน้อยปีละ 20 ชั่วโมง

ครูประจำชั้น กับ ครูผู้ช่วย ทำงานต่างกันอย่างไร

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: ตามระเบียบของมาตรฐานสถานศึกษาที่ออกมาใหม่ (มาตรฐานสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยแห่งชาติ 2562) จะพูดถึงจำนวนเด็กกับครูเอาไว้ ในลักษณะนี้ก็บ่งบอกอยู่แล้วว่าถ้าเด็กอยู่ระหว่าง 2 – 3 ปี ก็ต้องมีครู 1 คนต่อเด็ก 10 คน เวลาทำกิจกรรมกลุ่มก็ต้องไม่เกิน 20 คน แบบนี้ก็เท่ากับว่าต้องมีครูสองคนต่อเด็กหนึ่งห้องเรียน ซึ่งถ้าโรงเรียนเข้าใจตรงนี้ ก็แปลว่าครูคู่ชั้น/ครูประจำชั้น ตรงนี้ต้องจบปริญญาตรีทั้งสองคน

บทบาทแรก คือ ‘ครูคู่ชั้น’ คือครูสองคนที่สอนเป็นทีม (Team teaching) ด้วยสัดส่วนตาม class size ที่กำหนดไว้ ทำหน้าที่เหมือนครูประจำชั้น สองคนนี้จะสอนเท่ากันแต่แบ่งบทบาทหน้าที่ ครูสองคนต่อห้องเรียนต้องมีความสามารถเท่าเทียมกัน และเรียกว่าครูคู่ชั้น

ตาราง: อัตราส่วนของครู/ผู้ดูแลเด็ก ตามอายุ

เด็ก (อายุ)	อัตราส่วนครู/ผู้ดูแล : เด็ก(คน)	จำนวนเด็กในกลุ่มกิจกรรม
ต่ำกว่า 1 ปี	1 : 3	กลุ่มละไม่เกิน 6 คน
ต่ำกว่า 2 ปี	1 : 5	กลุ่มละไม่เกิน 10 คน
ต่ำกว่า 3 ปี	1 : 10	กลุ่มละไม่เกิน 20 คน
3 ปี – ก่อนเข้าป.1	1 : 15	กลุ่มละไม่เกิน 30 คน

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: แต่ ‘ครูผู้ช่วย’ คำว่าผู้ช่วย ก็บอกอยู่แล้วว่าคุณไปเป็นอะไรก็ตามในเชิงวิชาการ และเชิงจัดการห้องเรียน (management classroom) โดยหลักการและเป้าหมายของอนุบาลก็คือ educare คือ อบรม เลี้ยงดู และให้การศึกษา ที่สำคัญเลยมันต้องขัดเกลา กล่อมเกลา หรือดูแลเขาเหมือนแม่ดูแลลูก ดูทุกอย่างและมีโอกาสทำงานแม่บ้านด้วย

คุณสมบัติครูปฐมวัยต้องมีอะไรบ้าง หลักสูตรผลิตครูปฐมวัยในไทยเรียนอะไรบ้าง

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: ในหลักสูตรปริญญาตรีสถาบันศึกษาครูจะแยกออกเป็นหมวดวิชาครู, หมวดวิชาทั่วไป และหมวดวิชาเฉพาะ ในหมวดวิชาทั่วไปก็คือ ภาษาไทย ภาษาอังกฤษ หมวดวิชาครูจะว่าด้วยปรัชญาการศึกษา และหมวดวิชาเฉพาะก็คือกลุ่มวิชาเอก เช่น พัฒนาเด็ก การจัดประสบการณ์ การทำงานกับผู้ปกครอง การดูแลเด็กพิเศษ การดูแลในเชิงของสิ่งแวดล้อมทั้งกายภาพและจิตภาพ ที่สำคัญเลยคือการวัดและประเมินพัฒนาการเด็ก อันนี้เป็นเรื่องที่เราให้ความสำคัญมาก เพราะว่าครูยังเข้าใจผิดเกี่ยวกับเรื่องการประเมินพัฒนาเด็กเยอะ เพราะฉะนั้นเราเลยอยากสอดแทรกเข้าไป

แล้วก็จะมีในลักษณะที่ป้าหนูจำได้ว่า รศ.ดร.พัชรินทร์ พหลโยธิน ตอนที่ท่านมาช่วยทบทวนและพัฒนาหลักสูตร ท่านเสนอให้เรามีวิชา Child Advocacy การรณรงค์เพื่อพิทักษ์สิทธิเด็ก ให้สถาบันฝึกหัดครูเอาวิชาพวกนี้ใส่เข้าไป เพราะมันจะสร้างมายเซ็ทใหม่ให้เกิดขึ้นว่าจิตวิญญาณครูต้องทำอะไรบ้าง แต่เท่าที่ทราบคือ เนื่องจากมันเป็นวิชาใหม่มาก หลายสถาบันก็บอกว่าไม่รู้จะสอนอย่างไร ก็เลยตัดออก

แปลว่าเรายืนยันได้ว่า หลักสูตรผลิตครูมีเรื่องพัฒนาการ เรื่องจิตวิทยา เรื่องสิทธิเด็กเหล่านี้อยู่

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: ใช่ค่ะ อย่างน้อยวิชาต่างๆ ที่ป้าหนูพูดระบุไว้ 3 หน่วยกิต หรือมี 45 ชั่วโมงอย่างต่ำ แต่ก็ยังมีการตั้งคำถามต่อระบบอยู่ ด้วยหลักสูตรเดิมต้องฝึก 5 ปี แต่หลักสูตรใหม่ปี 62 เราปรับมาเรียน 4 ปี ซึ่งการเรียนวิชาเอกปฐมวัย ป้าหนูยืนยันตลอดว่าเราต้องเน้นการปฏิบัติ ฉะนั้นพอกลับมาเรียน 4 ปี จากที่เคยฝึกสอนในสถานศึกษาเป็นเวลา 1 ปี ก็จะเหลือแค่หนึ่งเทอม ตัวระบบเองก็มีความพยายามจะแก้ไขโดยให้ (นักศึกษา) เข้าไปสังเกตและอยู่ในห้องเรียนตั้งแต่เรียนปี1, ปี2, ปี3 สอดแทรกเข้าไป ซึ่งคิดว่าต้องมีการทบทวนค่ะ

ในหลักสูตรการผลิตครูของต่างประเทศ เป็นอย่างไรบ้าง

ผศ.ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร: ส่วนตัวครูหม่อมไปเรียนปริญญาโทกับปริญญาเอกด้าน early childhood education (การศึกษาปฐมวัย) อยากเล่าก่อนว่า คนที่จบสาขาอื่นมาก่อนจะเรียนปริญญาโทด้านการศึกษาปฐมวัยนั้น จะต้องเรียน core course หรือหัวใจของการศึกษาปฐมวัยอีกประมาณ 40 หน่วยกิตก่อน แปลว่าเหมือนปริญญาโท (สาขาที่เลือก) กับปริญญาโทอีก 40 หน่วยกิต (core course) ห้ามข้ามด้วย

ทีนี้ สิ่งที่เขาเตรียมครูปฐมวัยที่อเมริกา ต้องเล่าอย่างนี้ค่ะว่า อเมริกาจะมีหลักหัวใจของการศึกษาปฐมวัยที่เรียกว่า DAP (Developmentally Appropriate Practice) คือ หลักการปฏิบัติกับเด็กให้เหมาะสมกับอายุ จะมีหลัก 3 ข้อใหญ่ คือ

หนึ่ง – เรื่องของการทำให้เหมาะสมกับอายุ ปฏิบัติกับเขาให้เหมาะกับอายุ

สอง – ปฏิบัติกับเขาให้เหมาะกับความสามารถหรือเงื่อนไขส่วนตัวของเขา (individual)

สาม – การยอมรับความหลากหลาย ความแตกต่างของวัฒนธรรม ความแตกต่างส่วนบุคคล ซึ่งตรงนี้เป็นแกนหลักที่ทุกคนจะมาทำงานเกี่ยวกับการศึกษาปฐมวัยหรือครูปฐมวัยต้องรู้

ใน core หรือหัวใจของการศึกษาปฐมวัยที่เขาจะไม่ให้ข้ามเลย ก็คือจะต้องเรียนประวัติศาสตร์ของการศึกษาปฐมวัย มีตั้งแต่ว่า เมื่อก่อนเราเป็นสมัยอุตสาหกรรม คุณพ่อคุณแม่ก็ออกไปทำงานกันหมด ฉะนั้นคนที่จะเลี้ยงลูกเลี้ยงเด็กก็เป็นเหมือนบ้านเรา คือเลี้ยงใต้โบสถ์ โรงเรียนวัด โรงเรียนอะไรแบบนี้ เช่นเดียวกันว่าพอเรียนไปสักพักหนึ่ง เขาก็พบว่ามีการกระทำกับเด็กไม่ดี อาจละเมิดสิทธิบ้าง คุกคามทำร้าย (abuse) บ้าง ซึ่งหากเราไม่รู้วิธีการอยู่กับเด็ก และอยู่กับเด็กนานๆ ก็จะส่งผลต่อผู้เลี้ยงดูเช่นเดียวกัน ซึ่งพอเรียนที่มา/ประวัติศาสตร์การเป็นครู เรื่องของสิทธิเด็กและจิตวิญญาณครูจะอยู่ในนั้น

แล้วในประวัติศาสตร์ที่มาของการศึกษาปฐมวัย เขาจะพูดถึงบทบาทหน้าที่ว่าที่มาเป็นแบบนี้ๆ นะ และวิชาชีพนี้มีการพัฒนาขึ้นมาเรื่อยๆ แปลว่าวิชานี้กำลังบอกเราว่า เราต้องรู้เพิ่มขึ้นจากโลกที่เปลี่ยนแปลงไปด้วย รู้เพิ่มขึ้นจากความรู้ที่มันมีเพิ่มขึ้นและเป็นประโยชน์กับเด็กเล็ก พอเราหลุดออกจากปริญญาโทและปริญญาเอกปุ๊บ มันฝังอยู่ในหัวพวกเราเลยว่า เดี๋ยวครูปฐมวัยต้องมีการเปลี่ยนแปลงเรื่องความรู้ เราต้องพัฒนาตัวเองต่อไป เหมือนถูกฝังเอาไว้ว่าการพัฒนาตัวเองกี่ชั่วโมงต่อปีเป็นอะไรที่พวกเรากระหายมาก ไม่เคยรู้สึกว่าน่าเบื่อหรือเป็นภาระอะไร

ซึ่งตรงนี้มองว่าอาจาย์พัชรีพามาถูกทางนะคะ และก็อยากให้พวกเราที่ได้เรียนการศึกษาปฐมวัยได้เรียน เพราะพอเรารู้เรื่องประวัติศาสตร์ รู้เรื่องความสำคัญ ที่มาของวิชาชีพนี้ มันปลุกจิตวิญญาณความเป็นครูปฐมวัยโดยไม่รู้ตัวและก็รักในวิชาชีพนี้

หลักสูตรผลิตครู การคัดเลือก และ บทบาทหน้าที่ครูปฐมวัยและครูผู้ช่วย (ตัวอย่าง สหรัฐอเมริกา)

คุณสมบัติครูปฐมวัยในมุมครูหม่อม

ผศ.ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร: หลายครั้งครูหม่อมจะพูดว่า เป็นครูปฐมวัยไม่จำเป็นต้องใจเย็น รวมถึงคุณพ่อคุณแม่ด้วย และ เป็นครูปฐมวัยไม่จำเป็นต้องอดทน

เวลาพูดแบบนี้ คุณครูปฐมวัยก็จะบอกว่า ‘ไม่จริงอะครูหม่อม’ ครูก็เลยบอกว่า…ฟังให้จบก่อน

เป็นครูปฐมวัยอย่างเดียวเลยคือ ‘ต้องทำใจ’ คือไม่ต้องใจเย็นและไม่ต้องอดทน แต่ต้องทำใจ แล้วทำใจเรื่องอะไร? คือถ้าใจเย็น มันก็มีขีดจำกัด ถ้าอดทน มันก็มีเวลาความอดทน แต่ถ้าทำใจไปเลยว่าเมื่อก้าวมาเป็นครูปฐมวัยแล้ว อะไรบ้างที่คุณจะต้องเจอ มันเป็นอะไรที่คาดคะเนได้และกลับมาบอกเราว่าตัวเองต้องการไหม ใช่ไหม?

หากว่าเราต้องเจอเด็กที่ร้องไห้ทั้งวัน เราอยู่กับเขาได้ไหม เด็กที่สำลักใส่เรา หรือเด็กที่มีโรคประจำตัว บางทีถ่ายแล้วไส้ออกมาด้วย เราก็ต้องช่วยดันเข้าไปให้ เพราะฉะนั้น ไอ้คำว่าทำได้ มันก็เป็นที่มาของวิชาของครูปฐมวัยที่จะต้องเรียนมาเรื่อยๆ

ครูหม่อมต้องบอกเลยว่าอะไรที่เป็นเรื่องวิชาการกลายเป็นวิชาเลือกหมดเลย เป็นวิชาเลือกนะคะ (ย้ำ) เช่น ครูที่จะสอนเด็กเรื่อง early literacy อย่างนี้จะเป็นวิชาเลือก แต่วิชาหลักที่เรียนเป็น core เลยจะเป็นเรื่องของสมอง จิตใจ และก็ความสัมพันธ์ค่ะ รุ่นของครูหม่อมที่ไปเรียนมีเรื่องวิทยาศาสตร์สมอง (neuroscience) มีเรื่องจิตวิทยาเชิงบวก (positive psychology)

ทุกพฤติกรรมออกมาจากสมองและจิตใจของพวกเราจะมีความสัมพันธ์กันเป็นแบบสามเหลี่ยม คือ สมอง จิตใจ พฤติกรรม ที่ผ่านมาเรามุ่งปรับพฤติกรรม เพราะว่าวิทยาการเรายังไม่รู้ว่าพฤติกรรมเนี่ย สมองทำงานอย่างไร จิตวิทยาเรายังรู้บ้าง ทีนี้ พอวิทยาการทำให้เรารู้ว่าสมองจิตใจเขาทำงานร่วมกันอย่างไร และออกเป็นพฤติกรรมอย่างไร พฤติกรรมที่เหมาะสมส่วนใหญ่แล้วออกมาจากสมองกับจิตใจที่ทำงานสมดุลกัน พฤติกรรมไหนที่ไม่เหมาะสมส่วนใหญ่มาจากสมองและจิตใจทำงานไม่สมดุลกัน และความสัมพันธ์นี่แหละที่ทำให้เกิดโครงสร้างสมองและโครงสร้างจิตใจ ถ้าพฤติกรรมสามารถทำให้โครงสร้างสมองและจิตใจไม่สมดุล และเกิดพฤติกรรมไม่เหมาะสมได้ เราก็ต้องมาแก้ที่ความสัมพันธ์ เรื่องนี้เลยกลายเป็น core หรือหัวใจครูปฐมวัยว่าครูปฐมวัยจำเป็นต้องเรียนจิตวิทยาเชิงบวก ซึ่งมันก็ต่อออกมาเป็นวิชาหลายๆ วิชา

ประการแรก – เริ่มตั้งแต่ตัวเองก่อนเลยค่ะ พวกเราต้องเรียนเรื่อง self คือตัวเราเอง แต่เป็น self ของครูค่ะ พอจบเทอมเราต้องตอบให้ได้ว่าคุณจะเป็นครูแบบไหน ครูแบบไหนก็เริ่มตั้งแต่การสวมบทบาทเป็นครูเดินเข้าไปในห้องเรียน คุณจะเดินอย่างไร พูดอย่างไร จะเป็นครูแบบไหน ต้องสร้าง character ของตัวเอง

ประการที่สอง – เทคนิคการสร้างวินัยเชิงบวก เราจะสื่อสารเชิงบวกกับเด็กอย่างไร วิธีบริหารจัดการชั้นเรียน การสร้าง environment สร้างสิ่งแวดล้อม สร้างบรรยากาศที่เด็กรู้สึกอบอุ่นปลอดภัย

ประการที่สาม – ก็คือเรื่องของวิธีการพูดและสอนอย่างไรให้ EF หรือทักษะสมอง EF ทำงาน อันนี้ก็จะเป็นเรื่องที่ครูจะถูกเตรียมออกมา

การคัดเลือก และ บทบาทครูปฐมวัยและครูผู้ช่วยที่อเมริกา เป็นอย่างไร

ผศ.ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร: พอพูดถึงบทบาทครูปฐมวัย ที่อเมริกาจะใช้คำว่า lead teacher (ครูประจำชั้น/ครูผู้นำ) กับ assistant teacher (ครูผู้ช่วย)

ถามว่าแล้วครูผู้นำกับครูผู้ช่วยมีบทบาทอะไร? ต้องทำหน้าที่ได้เหมือนกันเลยค่ะ เพียงแต่ว่า lead teacher จะเป็นเหมือนผู้นำวงออร์เคสตรา เหมือนเป็นคนหลักในห้องเรียนที่คอยกำกับ (direct) ว่าอะไรทำอย่างไร แต่ก่อนหน้านั้นทุกคนต้องมาประชุมและแยกย้ายกันไปทำ และทำเองได้

ทีนี้ ตอนที่ครูหม่อมเรียน…จะว่าไปก็ 20 ปีมาแล้วนะเนี่ย (หัวเราะ) คือช่วงนั้นที่อเมริกาจะเริ่มเรียนร่วม คือเรียนร่วมอายุและเรียนร่วมระหว่างเด็กที่มีความต้องการพิเศษกับเด็กปกติ เวลาที่เราเรียน เราใช้หลักการเรียนรู้ของครูปฐมวัย ซึ่งตามหลักการศึกษาคือการแบ่งกลุ่ม ฉะนั้นเวลาที่เราแบ่งกลุ่มกันในห้องเรียน ครูผู้ช่วยก็จะมีบทบาทเหมือนครูคนหนึ่งเลย

ครูผู้ช่วยไม่ใช่ช่วยแค่เปลี่ยนผ้าอ้อม พาเข้าห้องน้ำ ปูที่นอน แต่เหมือนกับว่า ถ้าเด็กนักเรียนในห้องมี 25 คน เราจะแบ่งกันเลยว่าใครจะต้องดูแลเด็กกี่คนๆ หมายถึงว่ามีเด็กที่ดูแลไว้ในใจ แต่หากใครเผลอพลาดพลั้งอะไรไปต้องการความช่วยเหลือ เราก็จะต้องเข้าไปช่วยได้

เพราะฉะนั้น ไม่ว่าจะครูผู้นำชั้นหรือครูผู้ช่วย บทบาทสำคัญก็คือคุณมีหน้าที่ครู คุณเป็นครูปฐมวัย คุณต้องทำหน้าที่ครูปฐมวัย

สิ่งหนึ่งที่ครูหม่อมชอบในห้องเรียนปฐมวัยที่อเมริกาก็คือว่า การเป็น lead teacher ก็ไม่ได้แปลว่า lead teacher forever ไม่ได้เป็นตลอดไป ใน 5 วัน ก็อาจมีสัก 2 วัน ที่ครูผู้ช่วยขึ้นมาคิดแผนหรือว่าเป็นผู้นำห้องเรียน ที่เขาทำแบบนี้ก็เพื่อว่า หนึ่ง – เด็กๆ ไม่มองว่าใครเป็นผู้นำหรือมี authority มากกว่า แต่เราต้องเป็นที่พึ่งให้เด็กได้ทุกคน ไม่วิ่งเข้าหาใครคนใดคนหนึ่ง สอง – คนที่เป็น lead teacher จะได้พัก เราจะมีวิธีการแบ่ง เช่น พอเราอยู่กับเด็กสักสามชั่วโมง ใครที่ lead หนักๆ หน่อยจะได้พัก แล้วก็หมุนเวียนไปเรื่อยๆ ไม่ว่าอย่างไรก็ต้องได้พัก คือพักไม่นานหรอกค่ะ ประมาณ 20 นาที แต่กลับเข้ามามัน set zero ได้

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: อยากจะสนับสนุนครูหม่อมนิดนึงค่ะ คือในฐานะผู้บริหาร ต้องบอกว่าตลอด 30 กว่าปีที่บริหารโรงเรียนมา ป้าหนูมองว่าการพัฒนาบุคลากรครู ครูผู้ช่วย ครูพี่เลี้ยง ระบบ support ในไทยกับที่ครูหม่อมเล่ามันแตกต่างกันมากมาย เช่นตอนนี้กระบวนการหนึ่งที่สมาคมปฐมวัยแห่งชาติของประเทศสหรัฐอเมริกา (National Association for the Education of Young Children: NAEYC) ทำ เรียกว่า power to the profession หรือการเสริมพลังวิชาชีพ โดยให้องค์กรทั้ง 15 องค์กรที่มีส่วนเกี่ยวข้องเข้ามาผนึกกำลัง ช่วยกันพัฒนา growth mindset ของครู

อีกประเด็นที่ชอบคือ ที่ต่างประเทศครูไม่จำเป็นต้องจบปริญญาตรี แต่เขาจะแบ่งครูออกเป็นด้วยระบบ ECE (Early Childhood Education หรือบางแห่งเรียกว่า nursery education) มี ECE1, 2, 3 โดย ECE1 สำหรับคนที่ไม่ได้จบปริญญา แต่ผ่านการอบรมของ CDA (Child Development Associate) เช่นเจ้าแม่ของวิชา Project Approach อย่าง ดร.ลิลเลียน แคทส์ (Dr.Lillian Katz) ก็เริ่มต้นจาก ECE1 ระหว่างที่เลี้ยงลูก เธอก็ไปหาความรู้เพิ่มในมหาวิทยาลัย

ถ้าเปรียบเทียบ ECE1 ก็เหมือนประกาศนียบัตรครูขั้นต้นในสมัยก่อนบ้านเรา ต่อมาก็เป็น ECE2 คือคุณเริ่มมีวิชาชีพมากขึ้น เรียนมากขึ้น ก็จะเป็นประกาศนียบัตรขั้นสูงหรือเทียบเท่าอนุปริญญา ECE3 ก็เท่ากับการจบปริญญาตรีหรือปริญญาโท และเมื่อคุณจบการเรียนจากสถาบันแล้ว คุณจะต้องมีการพัฒนาวิชาชีพอีกถึง 5 ขั้นตอน เพราะครูที่เพิ่งจบใหม่ก็เท่ากับเพิ่งใช้หลักสูตรเป็น แล้วกว่าจะไปถึงขั้นของการคิดนวัตกรรม (การสอน) ได้ มันต้องใช้ประสบการณ์

การควบคุมคุณภาพ

การควบคุมคุณภาพครูปฐมวัยควรเป็นอย่างไร

ผศ.ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร: ตอนนี้ที่ครูหม่อมได้ไปทำกับอาจารย์หนู คือการที่เรานำเสนอนโยบายแนวทางการปฏิบัติสำหรับครูปฐมวัยให้กับกระทรวงศึกษาธิการ และได้ประกาศออกมาแล้วเมื่อวันที่ 23 กันยายน โดยนโยบายที่พวกเราเสนอไป เราเสนอจากทฤษฎีฐานราก 3 เรื่อง คือพัฒนาการด้านตัวตน พัฒนาการ 4 ด้าน และทักษะสมอง EF 3 เรื่องนี้เป็นแกนหลักที่ครูจำเป็นต้องรู้ ซึ่งหลายครั้งวิธีการสอนของครูปฐมวัยกลับไปยับยั้งพัฒนาการด้านตัวตน ไปทำให้ตัวตนของเด็กเหลือน้อย และทำให้ EF เด็กไม่ได้ทำงาน

จากทฤษฎีนี้เราทำออกเป็นแนวทางปฏิบัติเรียกว่า ‘5 สิ่งมีอยู่จริง’ ซึ่งตรงนี้ล้อกับที่คุณหมอประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์ เคยพูดถึง ‘แม่มีอยู่จริง’ ทีนี้ นั่นคือครูมีอยู่จริง เด็กมีอยู่จริง หลักสูตรปฐมวัยมีอยู่จริง พ่อแม่มีอยู่จริง และผู้ร่วมงานมีอยู่จริง

ครูต้องมีอยู่จริง พวกเราเคยอยู่กับประสบการณ์ที่ครูไม่มีอยู่จริงมาแล้ว ทำให้เด็กรู้สึกไม่มั่นคงปลอดภัย ครูต้องมีอยู่จริงหมายความว่าครูจำเป็นต้องใช้วินัยเชิงบวก ใช้การสื่อสารเชิงบวกทำตัวให้เป็นคนที่มีคาแรกเตอร์มั่นคง ปลอดภัย ไว้ใจได้ เป็นปากเสียงให้เด็กได้
เด็กมีอยู่จริง เด็กต้องรู้สึกถูกยอมรับว่ามีตัวตนอยู่ในห้องเรียน พวกเราเองไม่เคยมีอยู่จริงในห้องเรียนนะคะ เช่น เวลาที่ครูถามว่า ‘ไหนใครมีคำถาม?’ เรานี่อยากจะหายตัวไปเดี๋ยวนี้ ฉะนั้น ครูต้องมีวิธีการว่า… เอ๊ะ แล้วจะมีวิธีอย่างไรให้เด็กรู้สึกถูกยอมรับ ได้แสดงความคิดเห็นของเขา แสดงความรู้สึกถูกอนุญาตให้คิดผิดคิดถูกในห้องเรียนได้
หลักสูตรปฐมวัยต้องมีอยู่จริง ห้องเรียนปฐมวัยไหนละเมิดหลักสูตรปฐมวัย มีการเร่งเรียนเขียนอ่าน ถือว่าใช้ไม่ได้ ต้องควบคุม ครูต้องรู้วิธีการเขียน การจัดประสบการณ์ตามหลักสูตรปฐมวัย หัวใจของหลักสูตรปฐมวัยเลย คือ เรื่องการให้โอกาสและความสำเร็จ เรื่องนี้ก็ต้องมีอยู่จริง ครูหม่อมคิดว่า 80 เปอร์เซ็นต์ของเด็กไทย พอเดินเข้าโรงเรียนปุ๊บรู้สึกเสียเซลฟ์ รู้สึกไม่ประสบความสำเร็จ ไม่กล้าคิด ไม่กล้าทำ ฉะนั้นหลักสูตรปฐมวัยต้องมีอยู่จริง
พ่อแม่ต้องมีอยู่จริง แปลว่าครูปฐมวัยต้องทำงานกับพ่อแม่เป็น partner กัน เป็นผู้ร่วมเดินทางไปด้วยกันให้ได้
เพื่อนร่วมงานต้องมีอยู่จริง ครูปฐมวัยจะต้องทำตัวเองเป็นผู้ร่วมงานที่ดีด้วย มีวง PLC (Professional Learning Community) หรือว่าคุยกันให้ได้ว่า เมื่อเกิดปัญหาอะไรเราจะต้องทำอย่างไร และที่สำคัญก็คือคำว่าเพื่อนร่วมงาน ก็หมายรวมถึงสหวิชาชีพด้วย

ตอนที่ครูหม่อมเป็นครูอยู่ที่อเมริกา เด็กคนหนึ่งบ้านไฟไหม้แล้วเกิดภาวะช็อก แต่ครูหม่อมต้องรับเด็กเอาไว้ เพราะคุณพ่อคุณแม่ก็ช็อกเช่นกัน พอคุณพ่อคุณแม่หายช็อก แต่เด็กยังไม่หายค่ะ สิ่งที่ครูหม่อมจะต้องทำงานด้วยก็คือนักสังคมสงเคราะห์และคุณหมอจิตแพทย์ หลายครั้งเลยที่ครูปฐมวัยหรือตัวครูหม่อมเองจะได้ใบสั่งยาเขียนมาเลย เรียกครูประจำชั้นให้เข้าไปทำงานกับน้องด้วย เด็กบางคนมีปัญหาเรื่องกล้ามเนื้อในการพูด ใบสั่งยามาอีกแล้วค่ะ ครูปฐมวัยก็ต้องไป ไม่ไปถือว่าผิด

ครูปฐมวัยบางครั้งไม่รู้หน้างานของตัวเอง ไม่รู้ว่าบทบาทของครูปฐมวัยมีอะไรบ้าง เพราะฉะนั้น 5 สิ่งมีอยู่จริงจะทำให้ครูรู้ว่านี่คือบทบาทของครูนะ ครูมีอยู่จริง เด็กมีอยู่จริง หลักสูตรปฐมวัยมีอยู่จริง พ่อแม่มีอยู่จริง และผู้ร่วมงานมีอยู่จริง

ผู้อำนวยการหรือผู้บริหารขั้นต้นที่อยู่ในโรงเรียนลองดูว่า ครูของท่านมี 5 สิ่งนี้อยู่จริงไหม หากไม่มี ก็ต้องพัฒนาครูค่ะ (professional development) คือไปเพิ่มพูนความรู้ของตัวเอง ที่อเมริกาก็เป็นแบบนี้นะคะ โดยจะมี 2 อย่าง คือ เราจะเพิ่มพูนแบบหลากหลายก็ได้ แต่เมื่อไหร่ที่คุณเพิ่มพูนความรู้เรื่องใดเรื่องหนึ่ง คุณจะต้องเลื่อนขั้นมาเป็นผู้เชี่ยวชาญเรื่องนั้น จะคล้ายๆ กับที่อาจารย์หนูบอกว่าเหมือนกับเรามีความก้าวหน้าทางวิชาชีพของเราเอง เวลาที่คุณไปอบรมอะไรก็ตาม คุณต้องเก็บสะสมเอาไว้ ถ้าคุณทำเรื่องนั้นซ้ำๆ กัน คุณต้องบอกให้ได้ว่าคุณกลายเป็นผู้เชี่ยวชาญเรื่องนั้นแล้ว

และคุณพ่อคุณแม่คะ หากว่าคุณพ่อคุณแม่เข้าไปดูสถานศึกษาให้ลูก สิ่งที่อยากให้ดูก็คือ ‘5 สิ่งมีอยู่จริง’ นี้ว่ามีไหม ครูในโรงเรียนเป็นอย่างไร ครูมีอยู่จริงให้ลูกท่านไหม ลูกท่านรู้สึกว่ามีตัวตนในห้องเรียนไหม ครูใช้หลักสูตรปฐมวัยไหม เขียนแผนตามหลักสูตรปฐมวัยไหม หากมีการเขียนรับรองว่าปลอดภัย รับรองว่ากำลังจะได้รับการพัฒนาตามหลักการและหัวใจของการศึกษาปฐมวัยค่ะ

ในส่วนการควบคุมคุณภาพ อาจารย์หนูมีอะไรอยากเพิ่มเติมไหมคะ

ดร.วรนาท รักสกุลไทย: ป้าหนูอยากพูดว่าปัญหามันเกิดจากบทบาทหน้าที่ของผู้บริหารในเชิงของกระบวนการนิเทศภายในนั้นถูกละเลย ระบบนิเทศภายในต้องทำอย่างกัลยาณมิตร อย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ และระบบนิเทศภายในไม่จำเป็นต้องเป็นผู้บริหารก็ได้ เป็นระดับสายหัวหน้าชั้นทำก็ได้ หรือนิเทศกันเอง นิเทศเพื่อนร่วมงานกัน อย่างที่อาจารย์หม่อมพูดว่าเพื่อนร่วมงานที่มีอยู่จริง ทีมงานนิเทศแบบ collaborate กัน แต่ที่สำคัญคือต้องมีการ reflect ให้ชัดเจน ทบทวน เชื่อมโยง แล้วก็มองไปข้างหน้า เชื่อมโยงทฤษฎีให้ได้ เชื่อมโยงไปสู่การปฏิบัติ แล้วมองไปข้างหน้าว่าเราจะทำให้ดีขึ้นได้อย่างไร คำถาม reflect สำคัญมาก

ขณะเดียวกันก็อยากเรียกร้องระบบนิเทศจากหน่วยงานข้างนอกเหมือนกัน อยากให้มีระบบศึกษานิเทศประจำเขตพื้นที่ ประจำเขตจังหวัดที่เข้มแข็งขึ้น เพราะว่ามันเป็นไปไม่ได้เลยที่ครูทำหน้าที่การสอน แล้วขาด leader

เมื่อสองปีที่แล้วได้ไปเข้าอบรม national academy ของ NAEYC วิทยากรท่านหนึ่งบอกว่า ถ้าอยู่ดีๆ มีครูท่านหนึ่งเดินเข้ามาในห้องทำงานคุณแล้วบอกว่า ‘I need help’ มีเด็กกำลังอาละวาดอยู่ในห้อง คุณต้องลุกไปช่วยทันที หมายความว่าผู้บริหารต้องมีความรู้ที่จะเป็นที่ปรึกษาให้กับครูว่าวิธีแก้ไขพฤติกรรมอย่างไร คือเขากำลังบอกว่าที่อเมริกาก็มีปัญหาเรื่องระบบประกันคุณภาพที่เน้นเอกสารแล้วทำให้ครูไม่สะดวกใจเลย เพราะฉะนั้น เขาบอกเลยว่าคุณต้องลุกจากโต๊ะและเข้าไปช่วยครูเหมือนกัน

ผศ.ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร: ขอเพิ่มจากอาจารย์หนูนิดหนึ่งนะคะ ตอนเรียนอยู่ที่อเมริกา รุ่นของครูหม่อมมีการเปลี่ยนวุฒิของผู้บริหารการศึกษาปฐมวัย จากตอนแรกเขาระบุว่าผู้บริหารต้องจบด้านการบริหารการศึกษา แต่ในปีนั้นเขาบอกว่าต้องจบการศึกษาปฐมวัย แล้วก็ไปเรียนเพิ่มเรื่องการบริหารการศึกษา ด้วยเหตุผลเดียวกับที่อาจารย์หนูบอกเลยค่ะว่า ท้ายสุดแล้วผอ.ของศูนย์พัฒนาเด็กเล็กจำเป็นต้องรู้เรื่องการศึกษาปฐมวัย และต้องเป็นผู้ช่วยให้กับครูให้ได้ คือคำนี้เลยค่ะ เพราะหลายครั้งมากที่ครูหม่อมก็ ‘need help’ เหมือนกัน ต้องยอมรับนะว่าการเป็นครูปฐมวัย ไม่ว่าจะเตรียมตัวอย่างไร เราต้องมีมากกว่า plan B เสมอ ต้องมี plan C, plan D, plan สุดท้าย เลยคือห้องผู้บริหารนะคะ เราก็วิ่งเข้าไปและขอความช่วยเหลือได้

อีกหนึ่งระบบที่ครูหม่อมชอบมากเลยก็คือ พวกเราจะมีมาตรการของเมืองนั้น ตอนนั้นครูหม่อมอยู่เมืองนอร์ฟอล์ก รัฐเวอร์จิเนีย เขาจะมีระบบประกันมาตรฐาน โดยไปดูที่เด็กเลยนะคะว่าเด็กมีความสามารถจะผ่านมาตรฐานของรัฐไหม แต่มาตรฐานของเขาจะถูกตั้งขึ้นโดยที่ไม่เกินไปกว่าอายุและเป็นจริงได้ เช่น ไม่มีคำว่าอ่านออกเขียนได้ตอนจบอนุบาล ไม่มีนะคะ เขาเอาแค่การเขียนชื่อได้ บอกชื่อตัวเองได้ มีพัฒนาการด้านร่างกายเป็นอย่างไร หรือรู้ว่าตัวเองเป็นใคร เขาจะเน้นเรื่องอะไรแบบนี้

แล้วถ้าเกิดเราทำไม่ได้จะเกิดอะไรขึ้น? หากว่าเราทำไม่ได้ อันที่หนึ่ง เราจะสามารถติดโปรหรือติดใบเหลืองได้ แล้วบอกเลยว่าภายในสามหรือสี่เดือน คุณต้องมีแผนที่จะพัฒนาครูคนนี้กันเองก่อน เพื่อให้ผ่านมาตรฐานของรัฐ หากไม่ผ่าน เขาจะส่งคนมาประกบครูคนนั้น แต่นั่นแปลว่าศูนย์นั้นจะได้รับเงินอุดหนุนน้อยลงด้วย เพราะเขาถือว่ามีทรัพยากรเงินกับทรัพยากรครูที่เขาส่งมา คิดว่าตรงนี้เป็นระบบที่ดี แต่เขาเป็นกัลยาณมิตรนะคะ แต่ตัวพวกเราเองจะกลัวมากว่าจะมีใครจากข้างนอกมาประกบเรา เหมือนใครมองเข้ามาก็จะ โห…เราต้องมีคนมาประกบ แต่ว่าตรงนี้มันทำให้พวกเราระวังตัวมากขึ้น และครูว่ามันเป็นระบบที่อุ่นใจ ตรงที่ถ้าเราสติแตก เรามี director และถ้า director สติแตก เอาไม่อยู่กันจริงๆ เราก็มีรัฐที่จะส่งคนเข้ามาช่วย

ติดตามเรื่องการเยียวยา และ การพัฒนาระบบการการศึกษาปฐมวัยต่อ ได้ที่ ถอดบทเรียนกรณีครูปฐมวัยทำร้ายเด็กเล็ก2: ความรุนแรงซึ่งหน้าในเด็กเล็ก ส่งผลอย่างไร แก้ไขเยียวยาอย่างไรดี