Adolescent Brain

31 January 2022

6 วิธีจัดการชีวิตและสิ่งแวดล้อม สร้างสมาธิในการเรียนรู้ให้ดียิ่งขึ้น

เรื่อง นำชัย ชีววิวรรธน์ ภาพ ภาณุพงศ์ สุวรรณจุฑามณี

การฟังดนตรีช่วยเพิ่มการหลั่งโดพามีนได้ จึงเชื่อกันว่าน่าจะทำให้เด็กที่สมาธิสั้นสงบและตั้งสมาธิในการเรียนได้ดีมากขึ้น แต่ดนตรีที่ชอบหรือเกลียดเป็นพิเศษไม่เหมาะสำหรับใช้สร้างสมาธิ
การอยู่ใกล้ชิดกับต้นไม้และบรรยากาศแบบสีเขียวของพืช นอกจากจะเป็นประโยชน์กับการพัฒนาของสมอง ยังช่วยเรื่องสมาธิในเด็กอีกด้วย
รวมถึงการแบ่งช่วงเวลาการทำงานออกเป็นช่วงสั้นๆ แทนที่จะทำอย่างยืดยาวรวดเดียวเสร็จ ซึ่งบางครั้งอาจยาวนานหลายชั่วโมงก็ช่วยให้มีสมาธิมากขึ้นได้

ปัญหาใหญ่ของคนยุคไอทีรุ่งเรืองที่ผู้คนจ้องหน้าจอกันตลอดเวลาแบบปัจจุบันนี้คือ ไม่มีสมาธิ ความสนใจกระจัดกระจาย ถ้าเป็นสำนวนกำลังภายในก็คงว่า “ลมปราณแตกซ่าน” ประมาณนั้น

สำหรับคนทั่วไปคำแนะนำที่ตรงไปตรงมา แต่ทำได้ยากยิ่งก็คือ ลดหรือเลิกการใช้งานมือถือ เข้าโซเชียลมีเดียให้น้อยลง หากเป็นเช่นนี้เราจะมีวิธีจัดการชีวิตหรือจัดสิ่งแวดล้อมอย่างไร เพื่อให้เกิดสมาธิในการเรียนรู้ได้ดียิ่งขึ้น?

จะขอแนะนำ 5 ข้อต่อไปนี้ ซึ่งมีผลการวิจัยสนับสนุน หลายข้ออาจคาดไม่ถึงกันทีเดียว

คำแนะนำข้อแรกได้แก่การใช้ดนตรีช่วยครับ

มีงานวิจัยในเด็กสมาธิสั้นจำนวน 41 คน [1] ทำให้รู้ว่า เด็กๆ เหล่านี้เรียนรู้ได้ดียิ่งขึ้น หากเปิดเพลงบางแบบให้ฟังไปด้วยขณะที่เรียน สำหรับสาเหตุที่เป็นเช่นนี้อาจเกิดจากเด็กในกลุ่มนี้บางคนสมาธิสั้นจากการขาดสารสื่อประสาทชื่อ โดพามีน

การฟังดนตรีช่วยเพิ่มการหลั่งโดพามีนได้ จึงเชื่อกันว่าน่าจะทำให้เด็กเหล่านี้สงบและตั้งสมาธิในการเรียนได้ดีมากขึ้น [2]

ชนิดของดนตรีสำคัญนะครับ ผู้เชี่ยวชาญแนะนำให้เปิดจำพวกเพลงคลาสสิกหรือแม้แต่เสียงธรรมชาติ เช่น น้ำไหล เสียงลม หรือคลื่น ก็ดีมากๆ เพลงจำพวกดนตรีบรรเลงไม่มีเสียงร้องก็เหมาะเป็นอย่างยิ่งเช่นกัน ช่วยทำให้เกิดสมาธิได้ดี

แต่ดนตรีที่ชอบหรือเกลียดเป็นพิเศษไม่เหมาะสำหรับใช้สร้างสมาธิขณะเรียนหรือทำงาน เพราะมันคอยแต่จะดึงดูดความสนใจ ทำให้เสียสมาธิ

คำแนะนำข้อที่ 2 อาจขัดต่อความเชื่อของคนจำนวนมากที่เชื่อว่า การเล่นวิดีโอเกมทำให้เสียการเรียน ไม่ดีต่อเด็ก แต่จากการวิจัย [3] พบว่าการปล่อยให้เล่นเกมนาน 1 ชั่วโมง ช่วยเพิ่มสมาธิได้ ทำให้มีใจจดจ่อมากขึ้นกับงานที่ได้รับมอบหมาย โดยไม่โดนเรื่องอื่นๆ ดึงความสนใจไป

แต่เนื่องจากกลุ่มทดลองยังมีขนาดเล็กคือ 29 คน และยังไม่ได้ทดสอบจนตอบได้ว่า สมาธิจดจ่อแบบนี้จะคงอยู่ได้นานแค่นี้ จึงถือว่าเป็นการค้นพบชั้นต้นที่ต้องวิจัยเพิ่มเติมกันอีกครับ

อย่างไรก็ตาม นี่ไม่ใช่การศึกษาชิ้นเดียวที่ชี้ไปในทางดังกล่าว

มีงานวิจัยอีกชิ้นหนึ่ง [4] ที่พยายามหาข้อสรุปจากการทดลองก่อนหน้า 100 เปเปอร์ โดยใช้วิธีการทางสถิติเข้าช่วย ทำให้ได้ข้อสรุปว่าการเล่นวิดีโอเกมอาจจะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงบางอย่างในสมอง ซึ่งก็รวมทั้งการทำให้มีสมาธิจดจ่อมากขึ้นด้วย

อย่างไรก็ตาม เนื่องจากเปเปอร์ส่วนใหญ่ที่นำมาวิเคราะห์ ตั้งเป้าหมายการทดลองไปที่การศึกษาเรื่องการเสพติดและความรุนแรงจากเกม จึงน่าจะยังต้องรอผลการวิเคราะห์แบบเดียวกันของงานวิจัยจำพวกที่ออกแบบมาศึกษาเกี่ยวกับผลดีของวิดีโอโดยตรง ซึ่งน่าจะทำให้ตอบได้อย่างเต็มปากเต็มคำมากยิ่งขึ้น

ข้อนี้จึงเป็นข้อเสนอที่ทดลองทำดูได้ไม่เสียหาย แค่พยายามจำกัดเวลาเพื่อไม่ให้เด็กๆ ติดเกม แทนที่จะได้รับผลดีจากการฝึกสมาธิหรือความสามารถในการจดจ่อจากเกมครับ

คำแนะนำต่อไปคือ ให้ออกกำลังครับ … แปลกดีไหมครับ ออกกำลังกายแล้วสมาธิดีขึ้น?

การทดลองนี้ [5] ทำในเด็ก ป.5 จำนวน 116 คน โดยให้ออกกำลังอย่างต่อเนื่องนาน 4 สัปดาห์ แต่ทำแค่วันละ 6 นาที เพียงแค่นี้ก็พบว่าช่วยเพิ่มสมาธิและความจดจ่อให้มากขึ้นได้แล้ว

คำแนะนำที่ 4 นี่น่าสนใจมากครับคือ ให้เอาตัวเข้าไปใช้เวลาอยู่ใกล้ชิดกับธรรมชาติมากขึ้น

มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์มากขึ้นเรื่อยๆ ว่า การอยู่ใกล้ชิดกับธรรมชาติส่งผลดีกับเราในหลายทางนะครับ เช่น มีงานวิจัย [6] ที่สรุปว่าการมีพืชอยู่ในออฟฟิศช่วยทำให้มีสมาธิดีขึ้น นอกจากนี้ ยังทำให้ประสิทธิภาพการทำงานดีขึ้นด้วย

นี่ยังไม่นับเรื่องช่วยให้คุณภาพอากาศในห้องดีขึ้นอีกด้วยนะครับ

มีงานวิจัยอีกชิ้นหนึ่ง [7] ที่ศึกษาในเด็กมากกว่า 1,000 คน นับแต่เกิดจนอายุ 7 ขวบ เพื่อดูว่าการได้พบเจอกับต้นไม้และบรรยากาศแบบสีเขียวของพืชในบ้านกับแถวๆ บ้าน ส่งผลอะไรกับตัวเด็กบ้าง ทำให้พบความจริงว่าสิ่งแวดล้อมที่ดีเหล่านี้ เป็นประโยชน์กับการพัฒนาของสมองและยังช่วยเรื่องสมาธิในเด็กอีกด้วย

การวิจัยในเด็กสมาธิสั้น 17 คน [8] ทำให้รู้ว่า การเดินในสวนแค่ 20 นาทีต่อวัน ก็สร้างความแตกต่างได้มากแล้ว โดยช่วยทำให้เด็กเกิดสมาธิในการเรียนรู้มากขึ้น เมื่อเทียบกับกลุ่มควบคุมที่เดินในเขตเมือง

คำแนะนำข้อ 5 ที่เป็นข้อสุดท้ายคือ เรื่องกาเฟอีนและพวกสารเสริมอาหารต่างๆ

สำหรับคนที่ไม่ดื่มกาแฟ ก็ไม่มีความจำเป็นต้องหันมาดื่มแต่อย่างใด หากไม่ต้องการ แต่สำหรับคอกาแฟก็คงดีใจที่ได้ทราบว่า มีผู้ทบทวนผลการวิจัยจำนวนหนึ่ง [9] แล้วสรุปว่า กาเฟอีนเพิ่มสมาธิและทำให้จดจ่อเรียนรู้ดีขึ้นได้

โดยพบว่าหากเหนื่อยล้าจนเริ่มไม่มีสมาธิ การดื่มกาแฟหรือชาเขียวสักแก้ว หรือหากไม่ชอบทั้งสองอย่างนั้น แต่ดื่มช็อกโกแลตเข้มข้น 70% หรือเข้มข้นมากกว่านั้น ก็ช่วยทำให้กลับมามีสมาธิได้เหมือนเดิม แต่ที่พิเศษสำหรับชาเขียวก็คือ นอกจากกระตุ้นทำให้สมองตื่นตัวแล้ว ยังทำให้รู้สึกผ่อนคลายอีกด้วย จึงเหมาะมากสำหรับผู้ที่ดื่มกาแฟแล้วรู้สึกว่า “ดีด” มากไปหน่อย จนหัวใจเต้นรัวหรือมึนหัว

ส่วนพวกอาหารเสริมต่างๆ นั้น หลายชนิดก็มีรายงานว่าช่วยเพิ่มประสิทธิภาพสมอง หรือส่งเสริมให้เกิดสมาธิได้เช่นกัน แต่ควรปรึกษาแพทย์สักนิดก็จะดี เพราะสภาพร่างกายแต่ละคนไม่เหมือนกัน โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัว

ตัวอย่างของอาหารเสริมที่มีหลักฐานว่าพอช่วยได้ก็มี เช่น โฟเลต โคลีน (choline) วิตามินเค ฟลาโวนอยด์ และโอเมก้า-3

นอกเหนือจากทั้ง 5 ข้อที่กล่าวไปแล้ว ยังมีคำแนะนำเล็กๆ น้อยๆ ที่ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพสมองและอาจช่วยเพิ่มสมาธิได้เช่นกัน โดยที่ไม่น่าจะมีผลเสียข้างเคียงอะไร เช่น การฝึกสมองบ่อยๆ ด้วยเกมฝึกสมอง เช่น ซูโดกุ ครอสเวิร์ด หมากรุก ฯลฯ

การปรับปรุงคุณภาพการนอน เช่น ไม่ดูทีวีหรือเข้าโซเชียลมีเดียก่อนนอนสักชั่วโมง จัดห้องนอนให้เงียบและเย็นสบาย ไม่ร้อนไม่หนาวเกินไป อาจฟังเพลงเบาๆ ก่อนนอน และนอนกับตื่นเป็นช่วงเวลาที่แน่นอน ฯลฯ

การแบ่งช่วงเวลาการทำงานออกเป็นช่วงสั้นๆ แทนที่จะทำอย่างยืดยาวรวดเดียวเสร็จ ซึ่งบางครั้งอาจยาวนานหลายชั่วโมงก็ช่วยให้มีสมาธิมากขึ้นได้

การพักสั้นๆ ช่วยดึงสมาธิให้กลับมาจดจ่อกับการเรียนหรืองานได้ดียิ่งขึ้น

ชนิดของอาหารก็ส่งผลกับสมองและสมาธิเช่นกัน หลีกเลี่ยงอาหารมันๆ น้ำตาลปริมาณมากๆ และหากเป็นไปได้ การกินปลา ไข่ ผัก และผลไม้จำพวกเบอร์รี่ต่างๆ ก็มีส่วนช่วยเช่นกัน อาหารเช้าเป็นมื้อสำคัญที่จะกระตุ้นให้ร่างกายตื่นตัวและมีสมาธิได้ยาวนาน

สุดท้ายคือ การฝึกนั่งสมาธิหรือทำวิปัสสนา ก็ส่งผลโดยตรงกับการสร้างและนำสมาธิมาใช้กับการเรียนและการทำงาน สำหรับคนที่ไม่เคยฝึกเรื่องพวกนี้เลย ก็น่าจะลองหาคอร์สฝึกหัดดูนะครับ

ทั้งหมดนั้นจะช่วยได้มากหรือน้อยเพียงใด ก็ต้องลองสังเกตความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับร่างกายของตัวคุณเองไปด้วยครับ แต่ละคนอาจได้ผลมากน้อยแตกต่างกันไป

อ้างอิง

[1] William E Pelham Jr. et al. J Abnorm Child Psychol. 2011 Nov;39(8):1085-98. DOI: 10.1007/s10802-011-9529-z

[2] https://www.healthline.com/health/adhd-music#what-to-listen-to

[3] Nan Qiu et al. Front. Hum. Neurosci., 13 February 2018. doi.org/10.3389/fnhum.2018.00047

[4] Marc Palaus et al. Front Hum Neurosci. 22 May 2017. doi: 10.3389/fnhum.2017.00248

[5] Heidi Buchele Harris et al. BioMed Res Internatl. Vol. 2018. Article ID 2539748. doi.org/10.1155/2018/2539748

[6] Marlon Nieuwenhuis et al. J Exp Psychol Appl. 2014 Sep;20(3):199-214. doi: 10.1037/xap0000024.

[7] Payam Dadvand et al. Environmental Health Perspectives. Vol. 125, No. 9. doi.org/10.1289/EHP694.

[8] Andrea Faber Taylor and Frances E Kuo. J Atten Disord. 2009 Mar;12(5):402-9. doi: 10.1177/1087054708323000.

[9] Suzanne J L Einöther and Timo Giesbrecht. Psychopharmacology (Berl). 2013 Jan;225(2):251-74. doi: 10.1007/s00213-012-2917-4.

Tags:

ดนตรี สิ่งแวดล้อม สมาธิ (attention)การเรียนรู้

Author:

นำชัย ชีววิวรรธน์

นักอณูชีววิทยา นักสื่อสารวิทยาศาสตร์ นักเขียน นักแปล และนักอ่าน ผู้มีความสนใจอย่างหลากหลาย โดยเฉพาะการนำความรู้ด้านวิทยาศาสตร์มาขับเคลื่อนสังคม

Illustrator:

ภาณุพงศ์ สุวรรณจุฑามณี

Myth/Life/Crisis

27 January 2022

มูซาชิ : ที่มองคนอื่นนั้นก็เพียงเงาสะท้อนของเราเอง

เรื่อง ภัทรารัตน์ สุวรรณวัฒนา ภาพ กรองพร ทององอาจ

ภัทรารัตน์ หยิบ มูซาชิ มาเล่าในมุมการเผชิญกับเงาสะท้อนของตนเอง จริงๆ แล้วที่เรามองคนอื่นนั้นก็เพียงเงาสะท้อนของเราเอง
มูซาชิ เป็นผู้ฝึกวิถีแห่งดาบหลอมรวมไปกับการฝึกตนผ่านการเรียนรู้จากสรรพสิ่ง ครั้งเมื่อเขายังหนุ่มและท่วมท้นด้วยความทะยานอยากที่จะเป็นจอมดาบผู้ไร้เทียมทาน เขาออกท่องโลกไปและได้ประลองกับยอดฝีมือนับไม่ถ้วน ซึ่งมักได้รับชัยชนะกลับมาเสมอ
เป็นที่ประจักษ์ว่ามูซาชิในห้วงเวลานั้นชอบเอาชนะสิ่งที่อยู่ภายนอกอย่างชัดแจ้ง หากมีคนที่เขารู้สึกว่าแน่กว่าตนแม้เพียงเล็กน้อย นั่นก็เพียงพอจะทำให้เขาสั่นคลอนแล้ว ความต้องการต่อสู้ช่วงชิงความเหนือกว่าภายในตัวมูซาชิเองได้ถูกฉายออกไปยังสิ่งที่ดำรงอยู่ภายนอก

1.

มูซาชิ เป็นผู้ฝึกวิถีแห่งดาบหลอมรวมไปกับการฝึกตนผ่านการเรียนรู้จากสรรพสิ่ง ครั้งเมื่อเขายังหนุ่มและท่วมท้นด้วยความทะยานอยากที่จะเป็นจอมดาบผู้ไร้เทียมทาน เขาออกท่องโลกไปและได้ประลองกับยอดฝีมือนับไม่ถ้วน หนึ่งในสถานที่ที่เขาได้เดินทางไปรับทราบฝีมือก็คือวัดโฮโซอิน ซึ่งเลื่องชื่อด้านวิชาหอก

โดยในระหว่างที่มูซาชิกำลังเดินผ่านวัดแห่งหนึ่งเพื่อจะทะลุไปถึงด้านหน้าของวัดโฮโซอิน เขาก็ได้เผชิญหน้ากับพระชราคิ้วขาวหลังงุ้มงอซึ่งกำลังพรวนดินอยู่อย่างสงบนิ่ง มูซาชิเห็นว่าท่านกำลังจดจ่อจึงเดินเลียบด้านข้างของท่านไปอย่างเงียบงัน

ทว่าทันใดนั้นเอง มูซาชิรู้สึกว่ามีพลังคุกคามดั่งสายฟ้าฟาดจากภิกษุชราโถมใส่กระทั่งเขาต้องกระโดดห่างออกไป ราวกับว่าจอบของพระสามารถจะชำแรกอากาศธาตุมาเฉาะเท้าของเขาและประหนึ่งว่าจุดอ่อนของเขากำลังถูกจับจ้องค้นหา

เขาสะทกสะท้านและฉงนฉงายว่าภิกษุรูปนี้คือผู้ใดกัน? แต่เมื่อเดินไปถึงวัดโฮโซอินแล้วเขาก็เพียงสนใจการดวลฝีมือ อย่างไรก็ตาม หลังจากที่เขาได้ประมือกับศิษย์เอกวิชาหอกของวัดโฮโซอินกระทั่งฝ่ายนั้นสิ้นใจไป มังกรเฒ่าผู้สุขุมลึกซึ้งรูปนั้นก็เข้ามาขอสนทนากับมูซาชิ ท่านกล่าวให้เกียรติจอมดาบหนุ่มทว่าก็ตักเตือนด้วยว่า “ทำตัวเข้มแข็งเกินไป” โดยย้อนขยายความถึงตอนที่เขาเดินเลียบท่าน แต่โดยฉับพลันก็กลับสะดุ้งโหยงออกจากท่านไปไกล

มูซาชิย้อนความรับรู้ของตนในห้วงขณะนั้นที่รู้สึกถูกจู่โจม และก็ได้ เผชิญกับเงาสะท้อนของตนเอง

ด้วยเพราะพระรูปนั้นแถลงไขว่า ในเวลานั้นท่านสัมผัสถึงไอฉุนแห่งการฆ่าฟันจากมูซาชิ ส่งผลให้รู้สึกว่าต้องป้องกันตัว แต่ท่านเองก็เป็นเพียงพระแก่ที่กำลังใช้จอบพรวนดินอยู่หากคนที่เดินผ่านตัวท่านไปเป็นเพียงชาวนาธรรมดาที่ปราศจากกลิ่นกระหายสมรภูมิ

เหมือนดั่งถูกกระทุ้งเข้าอย่างจัง มูซาชิรู้สึกพ่ายแพ้และเก็บเอาถ้อยคำของพระที่ว่าเขา “เข้มแข็งเกินไป” มาเจ็บใจใคร่ครวญต่อ แม้เขาเองมุทะลุน้อยลงกว่าแต่ก่อนแล้ว แต่ก็ยังเป็นเรื่องยากยิ่งที่จะสลัดภาพคนที่แน่กว่าออกจากห้วงคำนึงได้ ความอยากโหยที่จะเอาชนะบุคคลที่เขาคิดว่าเหนือกว่านั้นทำให้เขาปั่นป่วนใจยิ่งนัก..

2.

เผชิญกับเงาสะท้อนของตนเอง

เป็นที่ประจักษ์ว่ามูซาชิในห้วงเวลาที่ได้กล่าวถึงนั้นยังชอบเอาชนะสิ่งที่อยู่ภายนอกอยู่อย่างชัดแจ้ง หากมีคนที่เขารู้สึกว่าแน่กว่าตนแม้เพียงเล็กน้อย นั่นก็เพียงพอจะทำให้เขาสั่นคลอนแล้ว ความต้องการต่อสู้ช่วงชิงความเหนือกว่าภายในตัวมูซาชิเองได้ ถูกฉานฉายออกไปยังสิ่งที่ดำรงอยู่ภายนอก ซึ่งในที่นี้ก็คือ พระภิกษุ ที่หากปราศจากบรรยากาศศึกสงครามจากมูซาชิ ก็จะเป็นเพียงชายชราที่เพียงแต่พรวนดินอยู่อย่างสันติเท่านั้น

แม้ภิกษุชราจะมีปฏิกิริยาสะท้อนกลับ แต่ความรับรู้ของมูซาชิก็ยังเป็นเครื่องเตือนใจได้ว่าเรามักไม่ได้มองโลกอย่างที่มันเป็น แต่อย่างที่เราเป็น สิ่งที่เราสั่งสมไว้ในใจอีกทั้งอุปนิสัยของเราเองโดยเฉพาะที่เราไม่รู้ตัว ได้ถูกถ่ายโอนไปยังสิ่งอื่นภายนอกตัวอย่างง่ายดาย

3. ฉายภาวะในใจของเราไปยังสิ่งที่อยู่ภายนอก

ความเปราะบางและต้องการความช่วยเหลือ

นอกเหนือจากการฉายความอยากท้ารบไปที่คนอื่นว่าเขาเป็นปรปักษ์หรือจ้องทำร้ายเรา สถานการณ์อีกขั้วหนึ่งซึ่งเห็นได้ในชีวิตประจำวันก็คือการฉาย ‘ความเปราะบาง’ ‘ความอ่อนแอ’ ที่ ‘ต้องถูกซ่อม’ และ ‘ต้องถูกช่วยชีวิต’ ไปที่คนอื่น เช่น ใครคนหนึ่งมองเห็นคนที่ตนมิได้รู้จักมากนักว่าเปราะบาง ดูน่าจะต้องพึ่งพาคนอื่นอยู่เสมอด้วยสายตาด้อยค่า แต่ในที่สุดผู้มองเองกลับดำดิ่งลงในความซึมเศร้าอนธการและจำต้องเข้าไปในหุบเหวลึกแห่งใจเพื่อเผชิญกับความรับรู้เกี่ยวกับตัวเองว่ามีความเปราะบางและต้องพึ่งพาคนอื่นในหลายเรื่องเหมือนกัน

ในที่สุดเขาก็ต้องทะลวงความคาดหวังว่าตนเองต้องเข้มแข็งตลอดเวลา และเรียนรู้จะมอบความรักอย่างไร้เงื่อนไขให้แก่ความเปราะบางและต้องการความช่วยเหลือซึ่งดำรงอยู่ภายในตัวเขาเอง แล้วหัวใจเขาจึงเปิดพื้นที่ให้การปลอบประโลมอันอ่อนโยนและสลัดเปลือกกระด้างที่เขานึกว่าเป็นความเข้มแข็งออกไป

เห็นคนอื่นดีเกินจริง

ใช่ว่าคนเราจะฉายแต่ด้านที่ตนไม่ชอบไปที่คนอื่น บางกรณีผู้คนก็เห็นคนอื่นดีเกินจริง บ้างก็รู้สึกว่าคนอื่นจะเป็นมิตรกับเราเหมือนที่เรารู้สึกกับเขาทั้งที่เขาไม่ได้อยากเป็นมิตรด้วย บ้างก็มองไม่เห็นคุณสมบัติด้านบวกของตนเองและไปยกย่องเทิดทูนคนที่ไม่รู้จักดีอย่างปราศจากการตั้งคำถามเพราะได้ฉายอุดมคติเลิศเลอบางอย่างลงไปที่คนอื่น ก่อนที่ในที่สุดจะต้องผิดหวังหรือแม้แต่พังทลายภายใน เมื่อพานพบด้านต่างๆ ของคนอื่นที่ไม่สอดคล้องกับภาพอุดมคติที่ตนเองอยากให้เขาเป็น

ตำหนิตนเองอยู่แล้วจึงบอกว่าคนอื่นตำหนิ

การฉายสิ่งที่อยู่ภายในเราเองไปที่คนอื่นนั้นรวมไปถึงการเก็บถ้อยคำของคนอื่นมาคิด(เองเออเอง)ว่าเขาตัดสินเรา ทั้งที่ใจเราสะเทือนอย่างมากมายก็เพราะว่าเราเฆี่ยนตีตัวเองในเรื่องนั้นๆ อยู่ก่อนแล้ว ถ้อยคำของคนอื่นก็เพียงแต่สะกิดแผล ซึ่งหากได้ยินจากคนไกลเราอาจเฝ้ามองความเจ็บปวดขุ่นข้องอยู่ภายใน แต่ในการสื่อสารกับคนที่ค่อนข้างสนิทและรู้ว่าเขาหวังดี เราสามารถสะท้อนว่า “คำพูดเมื่อครู่ของเธอเราตีความว่าอย่างนี้และรู้สึกถูกตัดสิน รู้สึกไม่ดีเลย ซึ่งเธออาจหมายความอีกอย่างหนึ่งก็ได้ จริงๆ เธอหมายความว่าอย่างไรนะ?” และเราอาจประหลาดใจว่าโดยส่วนใหญ่แล้วอีกฝ่ายเขาพูดสิ่งเหล่านั้นออกมาด้วยมุมมองที่เป็นกลางหรือเป็นบวกด้วยซ้ำ สวนทางกับการตีความในเชิงลบของเรา

ด้อยค่าตัวเองและฉายความรู้สึกนี้ลงไปในความสัมพันธ์

ในทำนองเดียวกับคนที่เริ่มต้นความสัมพันธ์ใดๆ จากพื้นฐานความรู้สึกว่าตัวเองไร้ค่าหรือคิดไปเองว่าตัวต่ำต้อยกว่าอีกฝ่าย ไม่วันใดก็วันหนึ่งความรู้สึกนี้ก็จะถูกฉายลงไปในมิติต่างๆ ของความสัมพันธ์อย่างเข้มข้น ทั้งที่คนอื่นเขาไม่ได้เห็นว่าเราไร้ค่าแบบนั้นเลย และต่อให้เขาและคนแวดล้อมของเขาคิดและพูดออกมาจริง มันก็สะท้อนภาวะต่างๆ ของพวกเขา

ในส่วนภาวะของเราที่แยกจากคนอื่นได้นั้น ลองเพิ่มความรู้สึกตัวให้ถี่ขึ้นรวมไปถึงการสัมผัสถึงความรู้สึกซ้อนความรู้สึก เช่น โกรธตัวเองที่โกรธ รู้สึกไร้ค่าซ้อนความรู้สึกด้อยกว่า โดยไม่ได้บีบเค้นต่อ ก็ถือว่ามีวิวัฒนาการแล้ว ไม่จำเป็นต้องคาดคั้นให้ตัวเองพิสุทธิ์หมดจดทางอารมณ์หรอก

4.

ลอกหมอกสีหม่นแห่งอดีต

หลายครั้งสิ่งที่เรารับรู้ก็ต้องถูกตรงกันกับความรู้สึกนึกคิดของผู้อื่นและช่วยป้องกันอันตรายไม่ให้เกิดขึ้นซ้ำรอยเดิมได้จริง แต่หลายคราก็เป็นเพียงการที่เราฉายภาวะภายในบางอย่างออกไปข้างนอกโดยมิได้ลงรอยกับข้อเท็จจริง ซึ่งสามารถมีรากมาจากประสบการณ์ที่สั่งสมมานับแต่อดีต

เราจึงสามารถตระหนักถึงแว่นตาชุดหนึ่งที่เราใช้มองสิ่งต่างๆ ซึ่งได้ผสานไปกับกลไกการปกป้องตัวเอง ที่มักสกัดความเป็นไปได้ของประสบการณ์ชีวิตแบบอื่นๆ อันไม่ลงรอยกับแว่นดังกล่าวออกไป ในหมุดหมายต่างๆ ของชีวิตเราจึงจำต้องสลัดทิ้งร่องเดิมอันคุ้นชินและเปิดโอกาสให้กับสิ่งที่ไม่รู้ เพราะไม่ว่าแว่นตาเดิมนั้นจะเปื้อนเปรอะด้วยประสบการณ์วัยเด็กอันโหดร้าย ครอบครัวพังทลาย หรือชีวิตตอนโตที่ผิดหวังชอกช้ำ ถูกปฏิเสธ ถูกทรยศโชกเลือดปางตายเพียงใด สุดท้ายแล้วเราก็ไม่อาจให้คนอื่นมารับผิดชอบการตระหนักรู้และการเยียวยาของเราได้

และแม้การโอบกอดความเป็นส่วนเสี้ยวอันช้ำเลือดช้ำหนองและการลอกคราบออกจากโทษวิถีเก่าๆ นั้นต้องอาศัยเวลา แต่อย่างน้อย ในห้วงขณะที่เรารู้สึกตัวว่ากำลังมองผู้คนและประสบการณ์ในปัจจุบันผ่านแว่นของอดีต อีกทั้งตระหนักว่ามันไม่จำเป็นต้องซ้ำรอยกับความร้าวรานในอดีต..

เราก็ได้ เปิดใจต่อความเป็นไปได้อื่นๆ ในปัจจุบันขณะและอนาคตแล้ว

อ้างอิง

มูซาชิ ฉบับท่าพระจันทร์ โดย อาจารย์สุวินัย ภรณวลัย พิมพ์ครั้งที่ 6 โดยโครงการจัดพิมพ์คบไฟ