‘ส.เสือ วิทยา’ การเรียนรู้ที่มีเสือโคร่งในป่าหลังโรงเรียนเป็นพระเอก

• ชวนเด็กๆ เรียนรู้จากธรรมชาติใกล้ตัว ‘ศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา’ บูรณาการเนื้อหาด้านการอนุรักษ์เสือโคร่ง เชื่อมโยงการสร้างเสริมคุณสมบัติของเด็กในศตวรรษที่ 21 เข้าไว้ในกลุ่มสาระต่างๆ ตามหลักสูตรการเรียนรู้ระดับชั้นอนุบาลและประถมศึกษาของโรงเรียนอนุบาลคลองลาน จ.กำแพงเพชร พื้นที่รอยต่อระหว่างชุมชนกับอุทยานแห่งชาติคลองลาน
• เรียนรู้โดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน (School Based Learning) ที่เป็นส่วนหนึ่งของสิ่งแวดล้อมศึกษา (Environmental Education) ที่นำไปสู่การมีส่วนร่วม และการลงมือปฏิบัติจริง รวมทั้งเป็นการเรียนรู้ตลอดชีวิต
• “การที่เด็กๆ ตั้งคำถามกับการสร้างถนนผ่านพื้นที่ป่าหรือสร้างเขื่อนในพื้นที่ป่า เพราะเกรงว่าอาจจะกระทบกับการดำรงชีวิตของสัตว์ป่า แสดงว่าเขาสามารถวิเคราะห์และเชื่อมโยงโดยการประเมินคุณค่าของกิจกรรมและสิ่งแวดล้อมได้”

รู้ไหมว่าในป่ามีเสือ?

คำถามนี้ถ้าถามคนทั่วไปคงไม่มีความหมายเท่ากับไปถามคนที่ใช้ชีวิตใกล้ชิดกับพื้นที่ป่า

“ผมอยู่ที่นี่มาสามสิบกว่าปี ไม่เคยรู้เลยว่าในป่ามีเสืออยู่ด้วย” เป็นคำตอบจาก ดร.อุทัย พินิจทะ ผู้อำนวยการโรงเรียนอนุบาลคลองลาน 

โรงเรียนอนุบาลคลองลานมีที่ตั้งในตำบลคลองน้ำไหล อำเภอคลองลาน จังหวัดกำแพงเพชร อันเป็นพื้นที่รอยต่อระหว่างชุมชนกับอุทยานแห่งชาติคลองลาน ครอบคลุมเนื้อที่กว่า 420 ตารางกิโลเมตร ใน 4 ตำบลของอำเภอคลองลาน รวมถึงตำบลคลองน้ำไหล 

ไม่ใช่แค่ผู้อำนวยการโรงเรียนซึ่งเป็นคนต่างถิ่น แต่ย้ายมารับตำแหน่งและเปลี่ยนสถานะเป็นชาวคลองลานในภายหลัง แม้แต่คนที่มีถิ่นฐานบ้านเกิดในพื้นที่แถบนี้ ถ้าถามคำถามเดียวกันนี้เมื่อหลายปีก่อน นอกจากจะไม่รู้แล้วยังไม่มีใครยอมเชื่อว่าในป่าหลังบ้านของตนเองนั้นมี ‘เสือโคร่ง’ อาศัยอยู่จริง

ศูนย์ ‘ส.เสือวิทยา’ ชวนเด็กเรียนรู้จากธรรมชาติใกล้ตัว

“อยากให้เด็กๆ และคนในชุมชนรอบป่ามีโอกาสได้รู้จักและเรียนรู้เกี่ยวกับสัตว์ป่าที่มีอยู่ในป่าใกล้บ้าน โดยใช้เสือโคร่งเป็นพระเอกหลักในการสื่อสาร โดยหวังว่าเด็กรุ่นใหม่นี้จะเป็นกำลังสำคัญในการอนุรักษ์สัตว์ป่าของประเทศไทยต่อไป”

ดร.รุ้งนภา พูลจำปา ผู้จัดการโครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูประชากรเสือโคร่ง WWF ประเทศไทย ผู้จัดการโครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูประชากรเสือโคร่ง พูดถึงที่มาของแนวคิดในการจัดตั้ง ‘ศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา’ โดยความร่วมมือจากทุกภาคส่วนภายใต้คณะทำงาน ซึ่งประกอบด้วย โรงเรียนอนุบาลคลองลาน, WWF ประเทศไทย, อุทยานแห่งชาติแม่วงก์, อุทยานแห่งชาติคลองลาน ภายใต้การสนับสนุนงบประมาณจากบริษัท บี.กริมม์ เพื่อให้งานวิจัยไม่ต้อง “ขึ้นหิ้ง” แต่ถูกนำมาใช้ประโยชน์อย่างแท้จริงในการขับเคลื่อนงานอนุรักษ์สัตว์ป่า 

โรงเรียนอนุบาลคลองลานเป็นหนึ่งในภาคีเครือข่ายที่มีส่วนร่วมในการทำงานของโครงการฯ กับภาคส่วนต่างๆ ในพื้นที่อย่างใกล้ชิดตลอดหลายปีที่ผ่านมา และยินดีมอบพื้นที่ของโรงเรียนในการจัดให้เป็นพื้นที่การเรียนรู้ทั้งสำหรับนักเรียนกว่า 500 คนของโรงเรียน คนในชุมชน รวมทั้งผู้ที่มาศึกษาดูงานและนักท่องเที่ยว โดยศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา มีการเปิดตัวอย่างเป็นทางการเมื่อกลางเดือนตุลาคม ปี พ.ศ.2563 

“ทุกคนถามว่านี่เป็นรูปเสือจากที่อื่นใช่ไหม ไม่มีใครคิดว่าจะเป็นเสือในป่าคลองลาน” ดร.อุทัย พินิจทะ ผู้อำนวยการโรงเรียนอนุบาลคลองลาน เล่ากลั้วหัวเราะเมื่อพูดถึงเสียงสะท้อนจากคนในชุมชนที่เข้ามาเยี่ยมชมศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา 

ภาพเสือในศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา คือภาพที่ได้จากกล้องดักถ่ายภาพอัตโนมัติซึ่งกระจายติดตั้งทั่วผืนป่า ทำให้เราสามารถนับจำนวนเสือโคร่งโดยแยกแยะจากลวดลาย ซึ่งคนทั่วไปอาจจะคิดว่าเสือโคร่งก็มีลายพาดกลอนเหมือนๆ กัน ที่จริงแล้วลายของเสือโคร่งคืออัตลักษณ์ เช่นเดียวกับหน้าตาของคนเรา 

และโดยเหตุที่เสือโคร่งหากินได้ไกลและอาศัยครอบคลุมพื้นที่ขนาดใหญ่ จึงอาจมีการเดินข้ามจากผืนป่าแห่งหนึ่งไปยังอีกแห่งหนึ่ง หรือแม้แต่พรมแดนประเทศ ก็สามารถทำได้ ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าไม่มีพรมแดนสำหรับสัตว์ป่า การนับจำนวนเสือจึงต้องอาศัยข้อมูลที่เชื่อมโยงกันทั้งในระดับประเทศและระหว่างประเทศเพื่อนบ้าน และด้วยการทำงานร่วมกันของหลายหน่วยงานทำให้ได้ข้อมูลล่าสุด ว่าประเทศไทยมีเสือโคร่งอยู่ราว 130-160 ตัว นับเป็นความหวังของงานอนุรักษ์เสือโคร่งในประเทศและในภูมิภาคเลยก็ว่าได้

ข้อมูลข่าวสารความเคลื่อนไหวเกี่ยวกับเสือโคร่งและสัตว์ป่าอื่นๆ ทั้งในประเทศไทยและทั่วโลกจะถูกนำเสนอผ่านสื่อประเภทต่างๆ ที่ได้รับการติดตั้งและจัดวางภายในศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา และสามารถอัพเดตข้อมูลอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งยังมีพื้นที่การทำกิจกรรม และรวบรวมผลงานที่เกี่ยวกับเสือโคร่งของนักเรียน อาทิ ภาพวาด บทความ บทกวี ฯลฯ 

นอกจากนี้ WWF ประเทศไทย ร่วมกับโรงเรียนอนุบาลคลองลาน และสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษากำแพงเพชร เขต 2 เตรียมที่จะบูรณาการเนื้อหาด้านการอนุรักษ์เสือโคร่ง รวมทั้งเชื่อมโยงการสร้างเสริมคุณสมบัติของเด็กในศตวรรษที่ 21 เข้าไว้ในกลุ่มสาระต่างๆ ตามหลักสูตรการเรียนรู้ของนักเรียนตั้งแต่ระดับชั้นอนุบาลและประถมศึกษาของทางโรงเรียนอีกด้วย

‘เรียนปนเล่น’ มากกว่าความรู้ คือสำนึกรับผิดชอบต่อสังคม

สุรศักดิ์ ศรีรัตนาภรณ์ เจ้าหน้าที่โครงการอาวุโส โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูประชากรเสือโคร่ง ชี้ว่า ศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา รวมทั้งการบูรณาการสาระการเรียนรู้ในหลักสูตร เป็นการเรียนรู้โดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน (School Based Learning) ที่เป็นส่วนหนึ่งของสิ่งแวดล้อมศึกษา (Environmental Education) นอกจากนี้ สิ่งแวดล้อมศึกษายังมีแนวคิดสำคัญ คือจะต้องเป็นการเรียนรู้ที่นำไปสู่การมีส่วนร่วม ซึ่งหมายถึงการลงมือปฏิบัติจริง รวมทั้งเป็นการเรียนรู้ตลอดชีวิต

ดังนั้น สิ่งที่ ส.เสือวิทยาและหลักสูตรบูรณาการทำได้ ในมุมมองของเจ้าหน้าที่โครงการอาวุโส คือการสร้างความตระหนักและให้ความรู้ โดยจะต้องมีกิจกรรมเสริมเพื่อให้นักเรียนและชุมชนได้เกิดทักษะ และมีส่วนร่วมในงานด้านการอนุรักษ์ เช่น การนำนักเรียนไปทำกิจกรรมเสริมวิตามินและแร่ธาตุโดยการทำโป่งเทียมไว้เป็นอาหารของสัตว์กีบนอกจากนี้ เด็กๆ ที่เริ่มมีทัศนคติและทักษะด้านการอนุรักษ์ ก็อาจคิดกิจกรรมเพื่อสื่อสารให้ผู้ปกครองและคนในชุมชนเห็นความสำคัญของการรักษาป่า และดูแลเสือโคร่งผ่านการงดล่าสัตว์ที่เป็นอาหารของเสือ

“การที่เด็กๆ ตั้งคำถามกับการสร้างถนนผ่านพื้นที่ป่าหรือสร้างเขื่อนในพื้นที่ป่า เพราะเกรงว่าอาจจะกระทบกับการดำรงชีวิตของสัตว์ป่า แสดงว่าเขาสามารถวิเคราะห์และเชื่อมโยงโดยการประเมินคุณค่าของกิจกรรมและสิ่งแวดล้อมได้”

“นี่เป็นอีกเป้าหมายที่สำคัญมากของสิ่งแวดล้อมศึกษาด้วยเช่นกัน” สุรศักดิ์ ศรีรัตนาภรณ์ เจ้าหน้าที่โครงการอาวุโส อธิบายถึงขั้นตอนการเรียนรู้ผ่านแนวทางของสิ่งแวดล้อมศึกษา

“เด็กๆ บอกว่าเข้ามาในห้อง ส.เสือ แล้วรู้สึกสบายดี เหมือนไปนั่งในร้านกาแฟที่มีบรรยากาศเป็นป่าๆ เป็นการเรียนปนเล่นที่เด็กๆ ได้เรียนรู้และซึมซับสาระความรู้โดยไม่รู้ตัว ทำให้เราเห็นว่าการเรียนรู้แบบนี้ส่งผลต่อเด็กได้มาก” 

ดร.อุทัย พินิจทะ ผู้อำนวยการโรงเรียนอนุบาลคลองลาน พูดถึงประสิทธิภาพของการจัดกระบวนการเรียนรู้ผ่านกิจกรรมต่างๆ ภายในโครงการศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา

สำหรับ WWF ประเทศไทย การจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ ส.เสือวิทยา เพื่อส่งผ่านงานสิ่งแวดล้อมศึกษาถือเป็นหนึ่งในกลยุทธ์สำคัญในการทำงานอนุรักษ์ และถือเป็นต้นแบบที่สามารถนำไปขยายผลยังพื้นที่แห่งอื่นๆ เพื่อสร้างเยาวชนและชุมชนให้มีสำนึกและการมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในลำดับต่อไป