Burn out(1) ชวนดูโลกภายในคนที่ทำงานจนหมดไฟ/เสี่ยงหมดไฟ ลึกลงไปมีอะไรซ่อนอยู่?

• ชวนศึกษาลักษณะของคนหมดไฟหรือเสี่ยงหมดไฟในการทำงาน เช่น จริงจังและบ้างาน, ปฏิเสธหรือต่อรองคนไม่เก่ง ฯลฯ อีกทั้งชวนลงไปค้นโลกภายในใต้ภูเขาน้ำแข็งของคนที่หมกมุ่นกับงานจนป่วย หลายคนมีภูมิหลังสะเทือนอารมณ์และใช้งานเป็นการหนี บ้างก็ใช้การทำเป้าหมายให้สำเร็จเพื่อหลีกลี้จากความรู้สึกว่าตัวตนที่แท้จริงของเขาไม่ดีพอให้ใครมาชื่นชม
• แม้จะมีผู้บริหารที่เชื่อว่าคนหมดไฟไม่แกร่งพอ แต่การที่ใครคนหนึ่งหมดไฟไม่ได้แปลว่าเขาไม่สู้งาน ตรงกันข้าม คนหมดไฟมักมีบุคลิกแบบ A ซึ่งมักทะเยอทะยาน เข้มงวด วิตก บีบตัวเองให้เข้ากับกำหนดเวลาส่งงาน ฯลฯ และมักเป็นพวก “บ้างาน” ที่ประสบความสำเร็จสูง แต่ความบ้างานนั้น ไม่ได้หมายความแค่ว่าทำงานเยอะหรือไม่ยอมไปพักร้อนเมื่อมีโอกาส แต่หมายถึงการทำงานเยอะกระทั่ง ลืม มิติอื่นๆ ของชีวิตไป เช่น การนอนหลับและสุขภาพ
• ขยายภาพไปถึงปัจจัยแวดล้อมที่มีอิทธิพลต่อคนทำงาน เช่น ความคาดหวังของวิชาชีพหรือขององค์กร, กลไกในธรรมชาติที่ทำให้สิ่งมีชีวิตทำอะไรตามๆ กัน พร้อมให้ลิงค์แนวคิดต่างๆ ที่สามารถเป็นทางเลือกสำหรับการทำงานในวิถีที่ต่างออกไป

1. 

กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีอัศวินคนหนึ่งที่วันๆ ต้องทำภารกิจร้อยแปดพันเก้า การช่วยเจ้าหญิงน่ะไฟล์ทบังคับอยู่แล้ว แต่ไม่ใช่แค่นั้น อัศวินยังแบกรับงานจับฉ่ายไว้อีกหลายอย่างไม่เว้นแม้แต่การช่วยแมวน้อยลงจากต้นไม้ ความยุ่งวุ่นวายต่างๆ ทำให้อัศวินรู้สึกเหนื่อยล้าและอิดโรยอย่างมากกระทั่งในที่สุดเขาก็ตัดสินใจออกเดินทางพักผ่อน โดยเจ้ามังกรของเขาก็งอแงติดมาด้วย แล้วในระหว่างเดินทางนั้นพวกมังกรก็หยุดแล้วหยุดอีก เดี๋ยวก็ขอยืดแข้งยืดขา เดี๋ยวก็ขอไปพุ่มไม้ ทุกครั้งที่เหล่ามังกรขอหยุด อัศวินไม่ได้อยากจะหยุดสักหน่อย เอาน่า อัศวินอย่างเขาย่อมขวนขวายหาพื้นที่อันสงบสันติให้ตัวเองจนได้ แต่พอเขาเริ่มจะผ่อนคลาย เจ้ามังกรของเขาก็ร้องจะเดินทางต่ออีก ความไม่สงบนี้เกิดซ้ำแล้วซ้ำเล่า จนในที่สุดพวกมังกรก็เข้าใจเสียทีว่าอัศวิน “อยากพักผ่อนจริงๆ” และพวกมันก็หาทางให้อัศวินได้พัก (แนวเรื่องจากนิทานเด็กเรื่อง A Good Knight’s Rest โดย Shelley Moore Thomas)

เรื่องราวของอัศวินที่ทำภารกิจมากมายกระทั่งเหนื่อยล้าเกินทนแต่พอถึงเวลาพักก็พักไม่ได้เพราะโดนเหล่ามังกรรบกวนอยู่ร่ำไป ทำให้นึกถึงหนึ่งในอาการของคนที่มีภาวะหมดไฟ พวกเขาเหนื่อยล้ามาก แต่บรรดามังกร(เช่น ความเครียดและความวิตก, บาดแผลในอดีตที่ยังไม่ได้จัดการอันกลายเป็นแรงขับเข้าควบคุมวิถีการทำงานของเรา) ทำให้พวกเขาพักไม่ได้ นอนก็ไม่หลับหรือคุณภาพการนอนแย่มากทั้งที่รู้สึกปานจะขาดใจ บางคนถึงขั้นมีปัญหาการนอนเกือบทุกคืน ส่งผลลบต่อสุขภาพร่างกายอย่างมาก และพวกเขาก็ไม่ได้โชคดีเหมือนอัศวินในนิทาน เพราะอาการดังกล่าวและสัญญาณอื่นๆ มักจะเกิดขึ้นเรื้อรังก่อนที่ทุกอย่างจะพังทลายลงในที่สุด

2.

องค์การอนามัยโลก(WHO) อธิบายว่าภาวะหมดไฟ หรือ “Burn-out” เป็นปรากฏการณ์ทางการประกอบอาชีพ และเป็นกลุ่มอาการอันเป็นผลมาจากความเครียดเรื้อรังในที่ทำงานซึ่งยังจัดการไม่ได้ โดยสำแดงออกมาเป็นการมีประสิทธิภาพในการประกอบอาชีพลดลง รู้สึกหมดพลัง เหนื่อยล้าอ่อนเพลีย และเอาใจออกห่างจากงานที่ทำมากขึ้นหรือรู้สึกแย่เกี่ยวกับงานที่ทำ ส่วนดร. Geri Puleo ผู้ทำการศึกษาเรื่องภาวะหมดไฟและการเปลี่ยนแปลงองค์กร บรรยายว่าคนหมดไฟมักจะเป็นพวกพนักงานดีเด่นที่หนักเอาเบาสู้ แต่ในเรื่องการฟื้นฟูจากภาวะหมดไฟนั้น เธอบอกว่ากว่าคนจะฟื้นได้ก็มักใช้เวลาถึงประมาณ 2 ปี และมากกว่า 10 เปอร์เซ็นต์ของคนในงานศึกษาของเธอ ซึ่งได้ลาออกจากองค์กรไปเพื่อจะขจัดภาวะหมดไฟกลับกลายเป็นมะเร็ง (ดู Burnout and post-traumatic stress disorder) 

ในกรณีศึกษาอื่นๆ น่าแปลกที่ยังมีคนพูดทำนองว่าการที่คุณหมดไฟ “เป็นความผิดของคุณ” มี CEO คนหนึ่งถึงขนาดบอกว่าดีแล้วที่คนทำงานหมดไฟเพราะ “ถ้าพวกเขาหมดไฟ แปลว่าพวกเขาไม่ดีพอ ไม่แข็งแกร่งพอ รับไม่ไหว” พอหมดไฟก็จะออกไปเอง เขาจะได้ไม่ต้องไล่ออก (ดู Understanding Job Burnout โดยดร. Christina Maslach อาจารย์ด้านจิตวิทยา มหาวิทยาลัยเบิร์คลีย์)   

จริงจังและบ้างาน 

แท้จริงแล้ว การที่ใครคนหนึ่งหมดไฟไม่ได้แปลว่าเขาไร้ประสิทธิภาพหรือไม่สู้งาน ตรงกันข้าม คนหมดไฟมักมีบุคลิกอย่างหนึ่งเรียกว่าบุคลิกแบบ A ซึ่งมักเข้มงวด ทะเยอทะยาน ใส่ใจเรื่องสถานะมาก วิตก บีบตัวเองให้เข้ากับกำหนดเวลาส่งงาน ไม่ชอบประวิงเวลา ฯลฯ และมักเป็นพวก “บ้างาน” ที่ประสบความสำเร็จสูง

แต่ความบ้างานนั้น ไม่ได้หมายความแค่ว่าทำงานเยอะหรือไม่ยอมไปพักร้อนเมื่อมีโอกาส แต่หมายถึงการทำงานเยอะกระทั่ง ลืม มิติอื่นๆ ของชีวิตไป เช่น ความสัมพันธ์ การนอนหลับพักผ่อน สุขภาพ หรือทำงานมากเกินกว่าที่ถูกคาดหวังให้ทำ และอาจจะหมกมุ่นกับงานเกินพอดีจนไม่มีความสุขด้วยไม่ว่าจะรู้ตัวหรือไม่ก็ตาม 

(แพทย์โรคหัวใจชื่อ Meyer Friedman and Ray Rosenman บอกเป็นครั้งแรกว่าบุคลิกกภาพแบบ A อาจเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเป็นโรคหัวใจ)

แบกรับไว้: ไม่กล้าปฏิเสธหรือต่อรอง

อีกบุคลิกที่เจอในคนที่มีภาวะหมดไฟคือ คนนั้นมักไม่กล้าปฏิเสธหรือต่อรองคนไม่ค่อยเก่ง และมักรับทุกงานมาใส่ตัว “ได้ค่ะพี่ ดีค่ะนาย สบายค่ะท่าน” อีกทั้งมักจะพยายามทำงานให้เสร็จตามกำหนดส่งงานแม้จะเป็นงานเสกลใหญ่เกินเวลาที่ให้มา เช่น เร่งทำงานเสกล 6 วันให้เสร็จใน 2 วัน ตามที่เจ้านายคาดหวังโดยเอาเวลานอนตัวเองเข้าแลก 

โลกภายในใต้ภูเขาน้ำแข็ง

ถ้าตัดเรื่องกลัวตกงานและเศรษฐกิจออกไป ข้างใต้ภูเขาน้ำแข็งในใจคนเหล่านี้ บ้างก็เจอความรู้สึกไม่ต้องการความขัดแย้ง หรือกลัวการแยกจากคนอื่นและอยากจะรู้สึก belong  นอกจากนี้ก็อาจต้องการอย่างอื่นด้วย เช่น ต้องการการยอมรับ อยากมีค่า หรือต้องการเป็นที่รัก และเมื่อสาวลึกลงไป บ้างก็พบการถูกปฏิเสธบางอย่างในวัยเด็ก

ในกรณีคนที่หมกมุ่นกับงานจนสุขภาพเสื่อมโทรมนั้น หลายคนมีภูมิหลังสะเทือนอารมณ์ที่อยากหนี พนักงานผู้ที่มีแผลใจคนหนึ่งให้สัมภาษณ์ว่า “การทำงานและการเคลื่อนที่ตลอดเวลา เป็นวิธีเลี่ยงความรู้สึกของตัวเอง” หรืออีกตัวอย่างเป็นผู้บริหารองค์กรและเจ้าของกิจการผู้เล่าเรื่องการทำธุรกิจที่ได้ชัยชนะมาอย่างบ้าบิ่นและประสบความสำเร็จในด้านการเงินอย่างสูง แต่พวกเขากลับป่วยจนต้องเข้าโรงพยาบาลบ่อยครั้ง ซึ่งเมื่อนั่งลงคุยกัน แนวเรื่องหลักกลับเปลี่ยนเป็นการตัดพ้อเรื่องแฟนเก่าที่ไม่รักพวกเขาอีกต่อไป หรือเล่าเรื่องที่เจ็บใจเพราะคนใกล้ชิดแสดงอาการไม่ยอมรับบางอย่างในอดีต เช่น หน้าตาและฐานะ 

น่าสำรวจเพิ่มว่าในบรรยากาศกรุ่นความโกรธและต้องการพิสูจน์คุณค่าให้โลกเห็นนั้น ยังมีอะไรอยู่อีกบ้าง? 

ในการค้นคว้าเพิ่มเติม เราพบคนบุคลิกภาพประเภทหนึ่ง ซึ่งเคลื่อนเข้าหาความสำเร็จตามเป้าหมายอยู่ตลอด เพราะในขณะเดียวกันเขาก็กำลังพยายามวิ่งหนีออกจากความละอายใจด้วย เนื่องด้วยคลางแคลงใจในคุณค่าตามตัวตนที่แท้จริง เขามักมีแรงขับเคลื่อนจากคำถามในใจว่าจะประสบความสำเร็จในเรื่องงานมากกว่านี้ให้เร็วที่สุดได้อย่างไร ส่วนคำถามว่าจริงๆ แล้วเขาเป็นใคร? กลายเป็นคำถามที่น่ากลัว ชีวิตจึงกลายเป็นลู่วิ่งแข่งอันไร้จุดจบ ซึ่งต้องแลกมาด้วยสุขภาพที่ซื้อคืนไม่ได้หรือการสูญเสียความสัมพันธ์ พบบ่อยว่าคนเช่นนี้มักเป็นเจ้าของกิจการหรือมีตำแหน่งงานที่มีลูกน้องจำนวนมาก และนั่นก็ทำให้เขาสามารถส่งต่อวงจรดังกล่าวไปให้ผู้อยู่ใต้บังคับบัญชาอีกทอด กระนั้นเมื่อเขาไปถึงจุดหมายแห่งเกียรติยศอันอลังการก็อาจเพิ่งตระหนักว่ามันไม่ใช่สิ่งที่เขาต้องการจริงๆ 

มีปัจจัยอื่นๆ ที่ทำให้คนทำงานสะสมความเครียดและเหนื่อยล้าต่อเนื่อง อย่างรูปแบบการทำงานที่ไม่เข้ากับลักษณะตามธรรมชาติของเขา(หรือบางกรณีก็ไม่เข้ากับร่างกายมนุษย์เลยนะ!) เช่น นาย A เป็นคนไวต่อเสียง สิ่งละเอียดอ่อนและอารมณ์ผู้คนในสภาพแวดล้อม อีกทั้งไวต่อสิ่งเร้าอื่นๆ ที่ผ่านเข้ามาทางประสาทสัมผัส (ดูเพิ่มเรื่องความอ่อนไหวไวต่อสิ่งเร้า ในบทความ เจ้าหญิงกับเม็ดถั่ว และหนังสือ The Highly Sensitive Person: How to Thrive When the World Overwhelms You) ความไวต่อสิ่งเร้าต่างๆ ทำให้เขามีความลึกซึ้งในการคิดวิเคราะห์และมีความสามารถในการเขียน ทั้งยังทำให้เขาสัมผัสความรู้สึกของผู้คนที่ต้องพบปะในการทำงานได้ไว ซึ่งเนื้องานก็ต้องการสิ่งเหล่านี้จากเขาทั้งหมด

แต่ในขณะเดียวกัน ความไวต่อสิ่งเร้าของเขาทำให้เขาไม่สามารถมีสมาธิกับการคิดและเขียนงานออกมาในสถานที่ที่คนคุยกันเสียงดังๆ ข้ามหัวเขาไปมาแทบตลอดทั้งวันได้ เขาเคยทดลองขอนายนำงานกลับไปทำที่บ้านหนึ่งวัน ผลคือเขาทำงานคุณภาพดีได้ในปริมาณมหาศาล เท่ากับทำที่ออฟฟิศหลายวันรวมกัน แต่เนื่องจากที่ทำงานของเขาก็เหมือนที่ทำงานประจำทั่วๆ ไปซึ่งเน้นการดำรงอยู่ในพื้นที่กายภาพรวมกันในเวลาและเกินเวลาที่กำหนดไว้ เขาไม่อาจเลือก เขาจึงมักต้องหอบงานส่วนหนึ่งกลับไปทำที่บ้านนอกเวลางาน เพราะมันจะไม่เสร็จแบบมีคุณภาพเท่านี้ในที่ทำงาน และเวลาที่เขาควรต้องมีให้ครอบครัวก็ถูกพรากไปด้วย หรืออีกกรณี นางสาว B ทำงานได้ปริมาณมากและมีคุณภาพมากที่สุดแค่ช่วง 10 โมงถึงหนึ่งทุ่ม ในพื้นที่ปลอดโปร่ง แต่เธอต้องทำงานในที่อากาศอับ โดยต้องเริ่มงานเช้ากว่านั้นและเลิกงานดึกๆ ติดต่อกันเป็นประจำ เพราะมักมีงานด่วนแทรกเข้ามาเรื่อยๆ ในแต่ละวัน เธอไม่เคยได้รับค่าล่วงเวลาทั้งที่เงินเดือนของเธอต่ำมากอยู่แล้ว วันแล้ววันเล่า เธอต้องเร่งโหมงานต่อไปหลังเวลาเลิกงานและในวันหยุดอย่างไม่อาจต่อรอง เธอย่อมเหนื่อยล้าสะสมและเสี่ยงต่อภาวะหมดไฟ อีกทั้งยังระคนไปกับความอัดอั้นตันใจด้วย 

หากสนใจประเด็นทำนองดังกล่าว และแนวทางการแก้ปัญหาในการทำงาน ลองดู Making the Switch from Time-Oriented to Task-Oriented Productivity, Why Work Does not Happen at Work: Jason Fried at TEDxMidwest, The Remote Working Revolution Has Arrived, The Power of When Book Review Trailer With Dr. Michael Breus และหนังสือ Quiet: The Power of Introverts in a World That Can’t Stop Talking ฯลฯ) 

ความคาดหวังของวิชาชีพและองค์กร

พวกเรามากมายอาจอยู่ในลักษณะวิชาชีพ หรือวัฒนธรรมองค์กรที่คาดหวังให้เราตะบี้ตะบันทำงานราวกับหุ่นยนต์ อย่างในบรรษัทอเมริกันบางส่วนมีการแข่งขันดุเดือดถึงขนาดมีการใช้ยากระตุ้นระบบประสาทที่ใช้รักษา ‘โรค’ สมาธิสั้น มาใช้เพิ่มสมรรถนะในการทำงานกันเป็นปรกติ มีพนักงานคนหนึ่งในสารคดีเกี่ยวกับการใช้ยาขนานนี้ให้สัมภาษณ์ว่า “ “พนักงานดีเด่น” ของธนาคารเพื่อการลงทุนหรือบริษัทเทคโนโลยีคือ “คนที่ไม่เคยปฏิเสธงาน” มีวัฒนธรรมการตื่นอยู่ 16 ชั่วโมงรวด 7 วันรวด และถ้าคนทางซ้ายและขวาทำงานได้ผลแบบนั้น คุณก็ควรจะได้ผลงานแบบเดียวกัน” ผู้ให้สัมภาษณ์ทำแบบนั้นอยู่พักหนึ่งจนถึงวันที่ทนไม่ได้แล้วเดินออกมาจากออฟฟิศเลย และวันต่อมาเพื่อนของเขาที่ทนฝืนร่างกายทำงานต่อก็เข้าโรงพยาบาลไปเรียบร้อย ซึ่งไม่ต่างอะไรจากเครื่องจักรที่ไม่มีใครใยดีในฐานะมนุษย์ ยิ่งไปกว่านั้น หากเราอยู่ในวัฒนธรรมที่ความภักดีต่อองค์กรถูกวัดด้วยระยะเวลาที่ใช้ไปกับที่ทำงาน(รวมถึงการเอ็นเทอร์เทนลูกค้านอกออฟฟิศ พร้อมกับคำกล่าวที่ว่า “เล็บที่ยื่นออกมา จะถูกตอกกลับเข้าไป” ซึ่งแปลว่าอย่ารินอกรีตแตกแถวเชียว ก็มีโอกาสที่จะหมดไฟได้มากเหมือนกัน

การบีบตัวเองให้ทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากเกินมนุษย์ขึ้นไปเรื่อยๆ จนเกิดภาวะหมดไฟ หรือเจ็บป่วยร้ายราย หรืออาจถึงตายนั้น บางส่วนก็ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องความอยู่รอด แต่เป็นความรู้สึกว่า คนอื่นทำแบบไหน เราก็ต้องทำอะไรทำนองนั้น 

กลไกการสอดประสานของสิ่งมีชีวิตในธรรมชาติ

อาจารย์เอียน (Iain Couzin) นักวิจัยมหาวิทยาลัยอ๊อกซ์ฟอร์ดได้ทำภาพจำลองเพื่อแสดงกฎการทำงานของฝูง เช่น สิ่งมีชีวิตจะรับรู้เฉพาะวงเพื่อนๆ ที่อยู่ใกล้ที่สุดและแต่ละตัวมีแนวโน้มที่จะเรียงแถวจัดแนวกัน ส่วนนักคณิตศาสตร์ชื่อ สตีเฟน สโตรแกตซ์ (Steven Strogatz) ยังแสดงให้เห็นด้วยว่าแม้แต่สิ่งไม่มีชีวิตอย่างเครื่องเคาะจังหวะ เมื่อวางใกล้ๆ กัน ก็ยังปรับจังหวะเข้าหากันกระทั่งเคาะพร้อมกันไปในที่สุดด้วยกลไกของพวกมันเอง จึงไม่แปลกที่มนุษย์อย่างเราจะรู้สึกว่าจำเป็นต้องทำอะไรไปตามแบบแผนที่คนส่วนใหญ่รอบตัวเราทำ ซึ่งในสังคมเมืองที่ต้องแข่งขันสูงก็มักหมายรวมถึงการตั้งหน้าตั้งตาเพิ่มขีดความสามารถในการทำงานให้มากขึ้นไปเรื่อยๆ คนเมืองในโลกสมัยใหม่ไม่ค่อยได้มีรูปแบบชีวิตที่ขึ้นกับจังหวะธรรมชาติ พวกเรามากมายถูกหลอมมาในระบบการศึกษาที่ตัดเอาทักษะการสร้างปัจจัยสี่เองออกจากหลักสูตร เราจึงรู้สึกว่ามีทางเลือกชีวิตน้อยและลงเอยด้วยการไปทำงานหามรุ่งหามค่ำข้ามเขตเวลาเหมือนว่าดวงอาทิตย์ไม่เคยตกดิน เรามากมายทำงานในองค์กรต่างๆ ที่ให้ค่าการทำกำไรสูงสุดมากกว่าสุขภาวะของพนักงาน 

ซึ่งก็น่าเห็นใจเพราะเราส่วนใหญ่ก็อาจไม่ได้มี หรือมองไม่เห็นทางเลือกมากนัก เพียงแต่สุดท้ายแล้วมันก็สามารถจะทำให้เราต้องตัดขาดจากคนในครอบครัวในทางหนึ่งๆ หรือตัดขาดจากการเห็นคุณค่าของตัวเองในมิติอื่น (เช่น ความเรียบง่าย ความใจดี รวมถึงใจดีต่อตัวเองด้วย) หรือตัดขาดความต้องการของร่างกายเราเองกระทั่งล้มป่วยลง 

แทนที่จะรอให้หมดไฟหรือล้มป่วยลงก่อน มันจะดีกว่าหรือไม่หากเราเริ่มตั้งคำถามตั้งแต่ตอนนี้ว่าวิถีการทำงานที่เป็นอยู่ทำลายสุขภาวะหรือไม่ และยั่งยืนหรือไม่? 

บทความตอนที่สอง นำเสนอทางเลือกที่อาจเป็นทางออกสู่การงานที่มีสุขภาวะและยั่งยืนมากขึ้น